Saturday, 30 October 2021

'THE LEGACY': 20: 'IRON LADY' INDIRA GANDHI AND 'IRON MAN OF BIHAR KRISHNA BALLABH SAHAY (31/10/2021)

 









On 24th January 1966, Srimati Indira Gandhi took the oath of office and secrecy as the Prime Minister of India. She was catapulted to this post by a group of senior Congress leaders led by K. Kamraj known as the ‘Syndicate’. The ‘Syndicate’ abhorred a powerful leader like Morarji Desai to the position of the Prime Minister, as it would have become difficult for them to manoeuvre the political platform at the national level. K. B. Sahay was opposed to such a move. He favoured a strong leader in place of Lal Bahadur Shastri, after his unfortunate demise, as it was the need of the hour.

However, his voice fell on deaf ears. K. B. Sahay’s lukewarm support and his intentional ‘failure’ to procure votes for Mrs Indira Gandhi from the Bihar Parliamentary delegations were marked by Mrs Indira Gandhi. Nonetheless, after winning over the leadership issue, Indira Gandhi went ahead luring the old guards to her fold. Jagjivan Ram visited Krishna Ballabh Babu as Mrs Gandhi’s emissary to seek his support with an offer of a prominent position in the Union Cabinet. But K. B. Sahay refused to buzz. Mrs Gandhi followed this by an attempt to split Bihar Congress with an offer of Chief Ministership of Bihar to Satyendranath Sinha, the Education Minister and number two in Krishna Ballabh Sahay’s cabinet. Satyendranath Sinha turned down the offer (Source: Wikipedia). Thus Mrs Gandhi was now on the lookout for an opportune moment to humble the Bihar Chief Minister. ‘Human intervention’ having failed, Mrs Indira Gandhi saw an ‘opportunity in natural calamity’ when monsoon failed Bihar in 1965 and again in 1966 and the State found itself staring at a probable famine condition.

Monsoon failure for the second successive year in 1966 and the resultant crop failure placed the State under dire famine conditions. K. B. Sahay was alert to the approaching catastrophe as early as August 1966 when he wrote to the Central Government for assistance to overcome the famine. In response to State Government’s request, the Programme Advisor of the Planning Commission arrived in Bihar in August to assess the situation. Upon his return from Bihar, the programme advisor reported in his assessment that “the crop prospect for Bihar was only about 20 per cent below the average and not more than 10% of the sowing area was under flood”. The assessment by the Member, Planning Commission was intended at pleasing the PM rather than being an exercise in objective analysis of the ground realities. Buckling of institutions in the face of a dictatorial leader is not new in India. Such examples have multiplied over the years.

On 4th September 1966, the State Food Commissioner described the drought as “one of the worst……in living memory”. On September 9, 1966, the central government ministers for food and agriculture, C. Subramanyam, who visited the State reportedly ‘told the Lok-Sabha…..that the food situation continued to be ‘difficultin the States of Assam, Bihar, Kerala and West Bengal’. On October 11, 1966, Fakhruddin Ali Ahmed, then a union minister was informed, during his visit to Bihar, that if the central government did not come to the aid of state government, ‘the situation might go out of control.’

When the monsoon failed even in the ‘Hathiya nakshatra’, K. B. Sahay sounded the alarm bell for central assistance. He “described the State’s food situation as ‘precarious’ and said it would start deteriorating from November onwards when each month will be worse than the previous one”. He added that “Bihar was in dire need of food aid to save the people of the State from starvation” (‘The Indian Nation, 1 October 1966) On October 11, 1967, Rajendra Mishra, President, BPCC, reported that “Bihar was on the brink of a famine”. On October 14, 1966, Dr Ram Subhag Singh, a Union Minister from Bihar, after touring Shahabad district, was quoted as saying, ‘It is all so pitiable. Brave men had tears in their eyes- a sight never seen before in the district.’ Ram Subhag Singh further “described the situation pitiable as the whole countryside looked like the desolate wastes of the Rann of Kutch in mid-summer”. 

It was in the backdrop of the appalling drought conditions that the then Union Finance Minister Sachindra Chaudhary visited Bihar to make an assessment of the situation and recommend suitable central aid. Sachindra Chaudhary’s assessment of the drought conditions which he announced in a Press conference in Patna on 26th October was startling, to say the least. He “made it plain that it was the responsibility of the Bihar Government to step up food production to meet the crisis.” He urged the state government to “streamline its administrative machinery for relief operations”. On his return to New Delhi, Sachindra Chaudhary also gave –‘his view that the estimates of the crop damage and relief requirements assessed by the State Government were on a higher side, which he felt (had) ‘obviously been done to secure as much food and financial help from the Centre as possible.’ (Times of India, November 1, 1966)

This was a reckless statement from a spineless leader who owed his position at the pleasure of Mrs Gandhi. Mrs Gandhi was getting more and more accustomed to listening to only pleasing voices, as a group of spineless sycophant leaders always surrounded her, ready to do her bidding. Hence such a statement was expected of Sachindra Chaudhary who forgot that he had a responsibility as the Finance Minister of India. Sachindra Chaudhary refused to accept the fact that there was a significant food shortage in the state of Bihar in all the 17 districts, with 9 districts, namely Patna, Gaya, Shahabad, Darbhanga, Hazaribagh, Ranchi, Palamau, Dhanbad, and Singhbum producing less than 50 % of normal output. Five of these districts produced less than 30 % of normal’. While the Union Finance Minister Sachindra Chaudhary asked K. B. Sahay to streamline relief operations, he refused to accept the fact that in absence of adequate food supplies from the Central Government, food grain prices were soaring in Bihar making the situation even more difficult, notwithstanding the massive crackdown on the black marketers by the K. B. Sahay’s administration.

Sachindra Chaudhary had simply shut his eyes to the severity of the drought conditions and the resultant famine in Bihar though the world was looking at India with magnanimity and nations like Canada and Brazil came forward with an offer of help in the aftermath of the tightening of PL-480 food grains supplied by the USA due to the differences between then US President Lyndon Johnson and Indira Gandhi over the India Government’s response in Vietnam.

With no central assistance in the offing, the situation went from bad to worse. To further precipitate the matter, black-marketing and hoarding of food grains led to the creation of crisis even before the appearance of the real crisis. Krishna Ballabh Babu and his administration handled the situation deftly and took strict action against hoarders and black-marketers. This created ripples of dissent. The two leading newspapers of Bihar in those days,-‘The Indian Nation” and ‘Searchlight”, adopted vigorously critical positions towards the government of K. B. Sahay. Noted social scientist Paul R. Brass who carried out an extensive study on Bihar famines of 1966-67 observes that “I have not been able to determine to what extent the reporting done by these two papers at the time reflected the professional desires of the journalists and editors to cover faithfully and report accurately the developing famine conditions and to what extent it reflected links between the journalists and editors with dissident Congressmen”. 

Matters further deteriorated when students threw in their hats to the simmering discontent. The firing on students’ agitation on 5th January 1967 was the final nail in the coffin of Krishna Ballabh Babu’s chief-ministership. The firing was vehemently opposed by Congress leaders of the State. This led to bickering within Congress, as many among them owed allegiance to Mrs Indira Gandhi. Krishna Ballabh Babu refused to order a judicial enquiry into the Patna firing on the ground that this will affect the morale of his administration and the police forces. From November 1966 onward and until the election campaign went in full swing and fully absorbed the state and central politicians, Bihar Famine became a convenient excuse for all the malaise in Bihar and K. B. Sahay and his administration became the favourite punching bag for all the ills that gripped the State. In retrospect we all know that a human tragedy was politicized by an insensitive central government for petty political gains-a fact acknowledged in all subsequent studies and Sachindra Chaudhary, I am afraid to say, became a stooge in this crass display of political one-upmanship.  

Thus the ‘Iron Man of Bihar’ Krishna Ballabh Babu sacrificed his position on the altar of political brinkmanship but never buckled under the ‘Iron Lady’. Congress lost power in Bihar in 1967 and Krishna Ballabh Sahay bowed out as the Chief Minister of Bihar.  In retrospect, the manner the Bihar famine was politicized by Mrs Indira Gandhi to bring down her party Government was simply unparalleled in the history of democratic India. Drawing political mileage of a human tragedy was Mrs Indira Gandhi’s style of leadership who never relished the rise of a regional satrap. Thirty-seven years after her exit, Congress finds itself in a situation where the fountainhead of leadership has dried up and there is no leader worth the following left in the party. The party is tottering to a complete annihilation and extinction. Credit goes to Mrs Indira Gandhi for presiding over the liquidation of this historic organisation.  

(Courtesy: (i) Democracy, News Media, and Famine Prevention: Amartya Sen and The Bihar Famine of 1966-67, by Thomas L. Myhrvold-Hanssen, June 2003 (ii) “The Political Uses of Crisis- The Bihar Famine of 1966-67 by Paul R. Brass, Source: The Journal of Asian Studies, Published by Association of Asian Studies)   

Tuesday, 12 October 2021

‘THE LEGACY: 19: ‘Socialist Beacon’ DR RAM MANOHAR LOHIA AND KRISHNA BALLABH SAHAY (12/10/2021)

DR RAM MANOHAR LOHIA 
(23 MARCH 1910-12 OCTOBER 1967)

KRISHNA BALLABH SAHAY 
31 DECEMBER 1898-3 JUNE 1974)

RAM MANOHAR LOHIA AND JAI PRAKASH NARAYAN-
THE TWO PILLARS OF SOCIALIST MOVEMENT IN INDEPENDENT INDIA

EXCERPTS OF NEWSPAPER MAY 1964

BOOK AUTHORED BY RAM MANOHAR LOHIA.
IT REVEALS THE ROLE OF VARIOUS THE COMMUNAL ORGANISATIONS OF THE PERIOD AND QUESTIONS THEIR NATIONALISM DURING WORLD WAR II 


Dr Ram Manohar Lohia is considered the most powerful Socialist leader who left his mark by heralding an era of non-Congress Government in the Hindi heartland after the third general elections. In his quest for installing a non-Congress government, Dr Lohia followed the adage that ‘everything was fair in love and war’- unseating Congress was never less than a war for this Socialist veteran.

Dr Ram Manohar Lohia was born on 23rd March 1910 in Akbarpur, Uttar Pradesh. In 1934, along with Jai Prakash Narayan and Acharya Narendra Dev, he founded the Congress Socialist Party. The party’s members addressed each other "Comrade" a word that came to be used extensively by the Communists. Till the attainment of independence in 1947, the Congress Socialist Party remained an integral part of the Congress, in the same way as the Congress Swaraj Party was carved out as a separate wing of the Congress during the Home-Rule Movement in the Twenties. After independence, the Party chalked out its separate identity in the name of the Socialist Party of India and the leaders of this wing began the ‘long march’ to upstage the Congress. The Socialist Party of India was not quite successful in its initial attempts at electoral politics. However, Ram Manohar Lohia did not lose his heart and carried on with his efforts to provide an alternative to Congress. He looked beyond the Socialist fold to invite parties and leaders of different ideologies and developed an alliance to upstage the Congress. This brought him face to face with Krishna Ballabh Sahay just before the third general elections in 1967. 

In 1965, Bihar was reeling under severe drought due to a lack of monsoon. The Chief Minister of the state, Krishna Ballabh Sahay, was taking all measures to deal with this natural calamity. Certain policies of the central government such as restrictions on inter-state and inter-regional transportation of food-grains, imposition of a levy on paddy, and ceilings on central assistance of foodgrain to States, were also instrumental in escalating the crisis and creating a state of unrest in the province. 

The State Government nevertheless was proactive to ensure the availability of foodgrains to its citizens. The measures included the collection of foodgrains directly from influential farmers’ i.e. erstwhile zamindars and their distribution to the people. The state administration also took stern action against hoarders of foodgrains. However, to make matters worse for the Government, the non-gazetted employees went on strike demanding a pay hike. In such a situation, the Socialists were eager to exploit the political climate of unrest emerging due to natural calamity and they started instigating the non-gazetted employees. In 1965, Dr Ram Manohar Lohia was in Patna in this connection. Krishna Ballabh Babu was not ignorant of the political character of the Socialists. On December 9, 1964, during a debate in the State Assembly, he quoted a verse from Tulsidas ‘Ramcharitmanas’ to highlight the opportunistic attitude of the Socialists-‘Keshav kahi na jaaye ka kahiye, rachna tohi vichitra ati samujhi samujhi man rahiye’ (It is difficult to comprehend the peculiarity of the creator’s creation)  

The day Dr Ram Manohar Lohia landed in Patna; he was placed under house arrest by then-District Magistrate J. N. Sahu who provoked the provisions of the Defence of India Act 1962 and passed an order to this effect. He was later deported to the Hazaribagh Central Jail. Though Dr Lohia managed to get bail from a five-member bench of the Supreme Court, (Hon'ble A. K. Sarkar, M. Hidayatullah, R.S. Bachhawat, J.R. Mudholkar, and Raghubar Dayal), he learnt the harder way that in Bihar he was face to face with the ‘louh-purush’ (Iron man) of Bihar who brooked no nuisance.    

Dr Ram Manohar Lohia realized the toughness of his mission as he was face to face with a leader who was known for his steely determination. The ‘Iron Man of Bihar’ so to say, K. B. Sahay forced Dr Lohia to do a rethink his strategy. Dr Lohia, therefore, embarked on the support of all opposition parties in the name of ‘Non-Congressism’ to remove the Congress Government in the Hindi heartland. Compromising on his Socialistic ethos and values, Dr Lohia invited the Communist Party, Marxist Communist Party, and other parties like Praja Socialist Party, Republican Party, Jan Kranti Dal, Swatantra Party, and Jharkhand Party into a grand alliance against the Congress. This was against Socialist thinking and policy because these parties had differing ideologies and principles and in some respects, these were opposite to each other. Ignoring this shortcoming, Dr Ram Manohar Lohia appealed to all these parties to come together to defeat the Congress and Krishna Ballabh Sahay- ‘those who do not positively join the coalition when the offer is made, might be described narrow-minded and sectarian lot’. After the elections, even the Bharatiya Jansangh threw its weight behind Dr Lohia with an announcement by Atal Bihari Vajpayee that ‘keeping out of coalition Government would amount to applying brakes to ‘democratic revolution brewing out in the country’. (‘The Indian Nation, April 24, 1967)

The rag-tag coalition of parties professing differing ideologies succeeded in ultimately denting the invincible image of the Congress. Though after the 1967 general elections, the Congress Party led by Krishna Ballabh Sahay still emerged as the single largest party, despite its internal bickering, it fell short of an absolute majority. Congress Party romped home with 128 seats followed by Dr Ram Manohar Lohia's Samyukta Samajwadi Party of which bagged 68 seats. This was followed by the Bharatiya Jana Sangh (26), the Communist Party (28), the Praja Socialist Party (18), Mahamaya Prasad Sinha led Jan Kranti Dal (13) and Swatantra Party (3). The number of independents who got elected was 33. 

Thus political parties belonging to different hues and cry- from the far Left to the extreme Right and from Socialist to revolutionist all got together into an unholy alliance merely to grab power in the name of ‘non-Congressism’. The political ideology of all these political parties lay in tatters as they dumped it conveniently to capture the seat of power for the first time after independence. It was this politics bereft of any principle that K. B. Sahay was determined to expose when he took up the challenge to bring down the Government of the rag-tag coalition within a year.

Krishna Ballabh Sahay’e efforts were made easier by the warring factions of the coalition government which dithered away under its contradictions. The political ambition of Bindeshwari Prasad Mandal, who had left the Congress in 1964-65, disgruntled at not being made a minister, was well known to K. B. Sahay. He was now a senior leader of the Samyukta Socialist Party and the face of the Party in Bihar. While compromising on socialist principles to remove the Congress, Dr Lohia had never visualized that it would open a floodgate of unholy compromises. Dr Lohia desired to give representation to women, Harijans or Adivasis from his party in the Mahamaya Prasad Sinha's cabinet. But that did not happen and Bindeshwari Prasad Mandal succeeded in capturing a Cabinet berth by directly bargaining with Mahamaya Babu. This was a rude setback on Dr Lohia who could do nothing but tolerate this indiscipline within the rank and file of his party. Next, Dr Lohia had also made it his party policy to not allow any Member of the Parliament to accept a ministerial berth in the State Government. The decision to make Bindeshwari Prasad Mandal a minister in his cabinet on the Samyukta Socialist Party quota flew in the face of Dr Lohia as B. P. Mandal, a leader from Saharsa, was a Member of the Parliament from the Yadava dominated Madhepura constituency when he became a minister in the Mahamaya Prasad Sinha’s ministry. This was contrary to the policy laid down by the party patriarch. It annoyed Dr Lohia to such an extent that he put the matter bluntly and publicly that Mandal’s action ‘amounted to using the party machinery to climb the ladder of power’. But Bindeshwari Prasad Mandal paid no attention to such outbursts. Bindeshwari Prasad Mandal had effectively relegated his leader Dr Ram Manohar Lohia to the sidelines and made him irrelevant in the scheme of Bihar politics.   

K. B. Sahay was waiting for this moment to expose the hollowness of the ‘Non-Congressism' professed by Dr Ram Manohar Lohia. K. B. Sahay turned the table on Dr Ram Manohar Lohia and paid him back in the same coin by countering the unprincipled politics that Dr Lohia ushered in the name of ‘Socialism’, by engineering a revolt in his party. If Dr Ram Manohar Lohia believed that everything was fair in the name of ‘Non-Congressism’, K. B. Sahay exposed the futility of the experiment called ‘Socialism’.

Bindeshwari Prasad Mandal, who was a minister without being a member of either house, was about to complete his six-month term on September 4, 1967. Dr Lohia did not want him to continue in the Bihar cabinet under any circumstance. Hence Dr Lohia did not allow any MLA to resign to facilitate the continuance of B.P. Mandal as minister by contesting and winning the resultant by-election. Defying his ‘political guru’ a furious Dr Bindeshwari Prasad Mandal walked out of the Samyukta Socialist Party along with 25 of his supporters MLAs and formed his party on 2nd September 1967 which was named ' Shoshit Dal' (Party of the Depressed). Members of this Party called themselves exploited because all of them were persecuted by the state government for storing grain illegally. Most of the party members were well to do zamindars and did not fit in anyway in the definition of depressed class. With the help of Krishna Ballabh Sahay, the Shoshit Dal got the support of the Congress and thus in less than a year i.e. ten months and twenty days to be precise, the Mahamaya Prasad Sinha government was voted out of the majority on the 25th January 1968. Bindeshwari Prasad Mandal was still not a member of either House. The Governor conveyed his reluctance to administer the oath of office to a person who was not a Member of either House. This led to an impasse.

Krishna Ballabh Babu removed this bottleneck through a stop-gap arrangement under which the Shoshit Dal ministry took the oath of office on 28th January 1968 under the leadership of Satish Prasad Singh. On the same day, Krishna Ballabh Babu asked his close confidante Parmanand Babu to resign his seat in Bihar Legislative Council. On 29 January 1968, Chief Minister Satish Prasad Singh recommended the name of Bindeshwari Prasad Mandal to this vacant seat. On January 30, the assent of the Governor was received. On 1 February, Satish Prasad Singh resigned from the post of Chief Minister and on the same day, Bindeshwari Prasad Mandal took oath as Chief Minister. Thus the curtains were drawn on the Socialist experiment of Dr Ram Manohar Lohia, though he did not live to see the culmination of the downfall of his party as he passed away on 12 October 1967 in Delhi at a relatively young age of 57. 

Dr Ram Manohar Lohia and his Samyukta Socialist Party could not gain back the prestige that it lost by deviating from it’s principles during the 1967 elections for the sake of grabbing power. Socialism as a political concept suffered a tremendous setback and with it, Dr Lohia lost the high moral ground that he enjoyed as the ‘beacon’ of the socialist experiment in India. On one occasion Dr Ram Manohar Lohia had proclaimed confidently and proudly that 'I do not have anything to my credit except that the ordinary and poor people of India think that I am their man'. But by putting his seal on the politics of opportunism, Dr Ram Manohar Lohia lost his credibility which he was unable to acquire back during his lifetime.  

(Excerpts: ( i ) Proceedings of the Bihar Legislative Assembly, (ii) Coalition Politics in India: Paul R. Brass (American Political Science Review ), (iii) Multi-Party Coalition Government in India - The Phase of Non-Congress (iv) The Indian Nation 24 April 1967, (v) The Politics of Defecation - Subhash C. Kashyap (vi) The Bihar Experience: Indradeep Sinha, (vii) National Archives, New Delhi  

  

Friday, 8 October 2021

'THE LEGACY': 18: JAI PRAKASH NARAYAN AND KRISHNA BALLABH SAHAY (08/10/2021)

 

JAI PRAKASH NARAYAN 
(11 OCTOBER 1902-8 OCTOBER 1979)


KRISHNA BALLABH SAHAY 
(31 DECEMBER 1898-3 JUNE 1974)


DR DAMODAR PRASAD 









A new chapter in the movement for freedom struggle began in the country. with the announcement of 'Quit India' by the Father of the Nation Mahatma Gandhi from the Gowalia Tank Maidan in Bombay on 8th August 1942. Jai Prakash Narayan and his other associates from the Congress Socialist Party were cooling their heels in the Hazaribagh Central Jail (now named after Jai Prakash Narayan) when Mahatma Gandhi gave the call for “Quit India.” Soon Congress leaders joined them in the same jail due to their participation in the ‘Quit India Movement’. Krishna Ballabh Sahay joined J.P. in jail on 11th August 1942. With the pre-dawn crackdown and arrest of all front-rank leaders of the Congress Party, the political horizon was wiped out of leadership all of a sudden. The leaderless movement was left rudderless. Jai Prakash Narayan was concerned that with the incarceration of all front-rank leaders of the Congress, the movement may peter out in absence of alternative leadership or a second line of leaders. It was necessary that someone took up the cudgels and lead the mass and provide the leadership. To fill in the leadership void, Jai Prakash and his associates made a plan to escape from the jail. As per an initial plan it was decided to hide Jai Prakash Narayan with a few of his close associates in bullock carts that entered the jail premises every day with supplies of vegetables and other cereals. This idea was dropped later as it was felt that there was all likelihood of the carts getting checked at the jail gate at the time of exit. Some of the comrades of the Congress Socialist Party leaders contemplated openly challenge the jail authorities by looting the garrison and making their escape with official arms and ammunition. This idea was also dropped as there was a possibility of an outbreak of violence which, it was felt, would go against the spirit of the movement, apart from causing unnecessary casualties.  

Finally, it was decided to escape the jail by climbing its high walls. The Deepawali night of 8-9 November was chosen for the execution of the plan. The Congress Socialist leaders roped in Krishna Ballabh Sahay in their plan. K. B. Sahay was a local leader and his support was crucial for the successful execution of the plan. Krishna Ballabh Sahay sent for his brother Dr Damodar Prasad, a medical practitioner of repute at Dariyapur (Patna), who arranged for five hundred rupees. This money was given to this group for meeting unforeseen expenses after their escape. The forthcoming is based on the memoirs of noted Hindi literateur Ramvriksh Benipuri called ‘Zanzeerein aur Deewarein’.

On Deepawali day (9th November 1942), some of the inmates took permission from the Jail Superintendent to celebrate the festival within jail premises. In evening hours, these inmates arranged for a puja thali which they lit with 42 earthen lamps. A group of inmates moved around the jail from one ward to the next ward in procession singing a song in a local dialect- ‘Diwali phir agayi sajani, Deepak raag saja le sajani’. (เคฆिเคตाเคฒी เคซिเคฐ เค†เคเค—ी เคธเคœเคจीเคฆीเคชเค• เคฐाเค— เคธเคœा เคฒे เคธเคœเคจी). They moved around at a leisurely pace thereby deliberately delaying the culmination of the procession. These inmates also involved jail wardens, jamadars, and Nayab Jailor in the celebration to deflect their attention from their duty.  This helped in the successful escape of Jai Prakash Narayan with five of his associates.

Benipuri credits the successful execution of the plan to the sincerity of everyone involved in the plan. He especially acknowledged the role of K. B. Sahay –‘'Krishna Ballabh Babu had a great influence in jail. He was a leader from Hazaribagh and the jail administration held him in awe. He had been the Parliamentary Secretary in the previous ministry. Therefore, no jamadar would dare question him. Hence after J.P. escape when we kept the jamadars on hold by playing cards, none of them asked us to stop the game for the customary evening roll-call of prisoners. We kept playing cards till late night and the jamadar was forced to leave without the roll-call. Such was the weight Krishna Ballabh carried in the jail. At last, the night passed. We were proud of our success. It can be asserted that if Krishna Ballabh Sahay, Sarangdhar Babu, and Yadunath Sahay had not helped, the plan would have gone bust that night itself, and in all possibility, those who had run away would have got arrested. The chains kept hanging, the walls kept looking up and lo, the prisoners were out!'

The next morning the new Jail Superintendent joined duty and he expressed his wish to meet Krishna Ballabh Sahay as he had got the posting on his recommendations and therefore he wished to thank him and also expected Sahay’s support to handle the jail administration. At this stage, someone advised him that he should instead call Jai Prakash Narayan since JP carried more weight among the Congress Socialist leaders who were the chief mischief-makers in jail. Krishna Ballabh Sahay could not divert Jail Superintendent’s attention from the name of JP. The Jail Superintendent immediately ordered his sub-ordinate to call Jai Prakash Narayan. Soon the news broke out that Jai Prakash Narayan had escaped. It soon became clear that a total of six inmates had escaped.

The escape of JP from the Hazaribagh Central Jail was a rude shock and a challenge to the British administration who considered their system un-breached and foolproof. The event put a big question mark on the efficiency of the British administration and was especially a blot on jail administration. Almost immediately the visitors’ register was searched out. It became evident that K. B. Sahay’s brother had visited him. The British police came down heavily on his whole extended family. The family was forced to leave their residence in Dariyapur locality in Patna and flee to their native village in Sheikhpura where they remained in hiding for the next two years. On suspicion of complicity in the escape plot, K. B. Sahay, Ram Narayan Singh, and Sukhlal Singh were transferred to the Bhagalpur jail with orders of rigorous imprisonment. Large awards were offered by the government for information about those who had escaped. 

After independence Jai Prakash Narayan got involved in the ‘Bhoodan Movement’ initiated by Acharya Vinoba Bhave. J.P. invited Vinoba to Bihar and together they trekked the various regions of the state seeking land from zamindars. Vinoba got substantial land in Hazaribagh district but these were largely fallow tracts not fit for cultivation. On the other hand, Krishna Ballabh Sahay was trying to abolish the Zamindari System by promulgating the Zamindari Abolition Act. Both the leaders aimed to establish such a socialistic order in which even the poorest of the poor especially peasants, landless labourers and industrial labours could get the right to live with dignity. Jai Prakash Narayan extended his full support to Krishna Ballabh Sahay in his effort to abolish zamindari through legislative means. The other leader to support Krishna Ballabh Sahay in his endeavour was the eminent Kisan leader Swami Sahajanand Saraswati.  The failure of the ‘Bhoodan Movement’ left J.P. anguished as he questioned the morality of zamindars in no uncertain terms-"I am ashamed. We Biharis took a pledge of 32, 00,000 acres in order to solve the land problem of our province. We have kept baba (Vinoba Bhave) with us for 18 months, but still, this vow has not been fulfilled. If we have not enough workers to solve the land problems in Bihar, how can we ever solve it in the rest of India?” (“Agrarian Movements In India: Studies in 20 Th Century Bihar”- By Arvind Narayan Das, 1982)                     

In 1957, the united force of the zamindars ensured Krishna Ballabh Sahay’s defeat in the Legislative Assembly elections. In this election 'Bhumihar’ leader Mahesh Prasad Sinha was also defeated. The Chief Minister Shri Krishna Sinha nevertheless rehabilitated Mahesh Babu and made him the Chairman of the Khadi Board but ignored Krishna Ballabh Sahay. The major reason for the defeat of Krishna Ballabh Sahay was the siege of the landlords against him. The abolition of zamindari may have happened when Shri Krishna Sinha was the Chief Minister of the State but it was Krishna Ballabh Sahay who was instrumental in the drafting and passage of legislation and abolition of zamindari. Jai Prakash Narayan could not bear this neglect of Krishna Ballabh Sahay. He got so enraged that he expressed his grief in no uncertain terms by writing a letter to Sri Krishna Sinha, drawing his attention towards the injustice meted out to Krishna Ballabh Sahay. On 8th October 1957, he wrote another letter addressed to Dr Rajendra Prasad in which he enclosed the letter he wrote to Sri Krishna Sinha on 13th September 1957 and sought his intervention to reinstate Krishna Ballabh Sahay. Jai Prakash did not mince his words when he wrote to Sri Krishna Sinha- ‘You could have purified the entire polluted political environment of the province and thus could have ended the conflicts between the warring factions of the Congress. But you are working only from this point of view of 'Who was or is with us and who was or is against us'. For example, your behaviour towards Mahesh Babu and Krishna Ballabh Babu is mentioned. I did not mean to recommend Krishna Ballabh Babu but to draw attention to your partisan behaviour. You have explained in great detail how much and what you have done for Krishna Ballabh Babu in the past. There was no need to tell me all that. But with that, you should have also mentioned what Krishna Ballabh Babu did for you in the last twenty years and what kind of loyalty he had with you. You did everything for Krishna Ballabh Babu as long as he kept supporting you. Today, when he has separated from you, your attitude was completely reversed. Your attention was drawn to the undesirability of such behaviour in the previous letter. If the Congress is to be revived in Chotanagpur, it cannot be done by suppressing Krishna Ballabh. ... I only have to say that despite being beyond ethnicity, due to the competition between you and Anugrah Babu, an atmosphere of ethnicity was created in the province. Your kingdom was called 'Bhumihar Rajya' and Anugrah Babu was considered the leader of the ‘Rajputs’. ... '. Finally, Krishna Ballabh Babu had to intervene and request Jai Prakash Narayan not to stretch this debate further and end this episode as he did not want to go against the popular mandate.

The first thing that Krishna Ballabh Babu did on becoming the Chief Minister of Bihar on 2nd October 1963 was to meet eminent citizens of his constituency. He met Jai Prakash Narayan at his Sarvodaya Ashram and sought his support. Jai Prakash Narayan lived in ‘Kadam Kuan’, in Patna-West- K. B. Sahay’s constituency. Even today ‘Kadam Kuan’ is a Kayasthas’ den. The place was famously known as the ‘Kadam-Kuan Brain Trust’ as all major political decisions of the period was taken by the Kadam-Kuan think-tank comprising of eminent Kayastha citizens who all resided in this area.

In 1965-66, Bihar witnessed severe famine. The Krishna Ballabh Sahay Government ensured the availability of food grains to citizens and also came down heavily on black marketers. Thus a section of the society went against him. Jai Prakash Narayan came forward to support the decision of the Government to take stern action against black-marketeers and hoarders of food grains and supported K. B. Sahay in his efforts. In the last phase of his tenure, Chief Minister Krishna Ballabh Sahay had to deal with the student agitations who were opposing the hike in college fees. Krishna Ballabh Babu publicly declared that he would not tolerate indiscipline among students and that students should concentrate on their studies. But the student agitation did not subside as they were instigated by the opposition leaders who saw blood in this movement and an opportunity to turn the table on K. B. Sahay. On 5th January 1967 when the agitation became violent, the Government was forced to open fire on the students that resulted in the deaths of quite a few students. Jai Prakash Narayan was hurt by this action of the Government and wrote to Krishna Ballabh Babu conveying his displeasure- ‘Such political authoritarianism is not acceptable in a sensitive state like Bihar’- he wrote to K. B. Sahay. But Krishna Ballabh Sahay did not budge from his firm belief that students should not interfere in politics while pursuing academics. Neither did he order any inquiry against his police force. He believed that an inquiry would affect the morale of the police force. Hence he ruled out any enquiry. Thus K. B. Sahay sacrificed his position on the altar of his strict sense of discipline in public life.

But these differences between these two leaders never became personal and they remained friends lifelong. In 1971, Gandhi Smarak Sangrahalaya in Patna was accorded autonomy and Jai Prakash Narayan was made its Chairman. K. B. Sahay had retired to his native village Brinda after his electoral debacle in 1967. The government that followed instituted a commission of inquiry against him in sheer political vendetta. Jai Prakash Narayan took no time in inviting K. B. Sahay to join him as a member of the Committee which not only vindicated the political legacy of K. B. Sahay but also questioned the vindictive attitude of the biased government of Mahamaya Prasad Sinha- a fellow Kayastha, who had left no stone unturned to cast aspersion on the personality of a leader of K. B. Sahay’s stature.

Keeping Krishna Ballabh Babu in his committee was a sign that Jai Prakash Babu had full faith in Krishna Ballabh Babu's honesty, integrity and devotion to duty and was fully aware of the political conspiracy going on against Krishna Ballabh Babu. On an earlier occasion in 1957 when Jai Prakash Narayan was made the Chairman of Anugrah Smarak Samiti, he had invited Krishna Ballabh Babu to join him in the Committee. Incidentally on that occasion also Krishna Ballabh Babu had lost the election and returned to his native village Brinda to lead the life of a farmer. Neither Sri Krishna Sinha questioned Jai Prakash’s decision in 1957 nor did the government of the day question him in 1971.

In 1974, Krishna Ballabh Babu won the local body elections from Giridih Teachers’ constituency to enter the Bihar Legislative Council as MLC. Krishna Ballabh Babu had contested this election on Congress (Organisation) ticket and had defeated the Congress (Ruling) candidate fielded by Mrs Indira Gandhi. He took the oath of secrecy on 29th May 1974. He was in Patna when Jai Prakash Babu returned from Vellore on June 2 after undergoing prostate surgery. The two leaders met at the Patna airport. Krishna Ballabh Babu discussed the strategy for a future course of action. Jai Prakash Narayan informed Krishna Ballabh Babu of he intended to open a front against the misrule of Abdul Ghafoor in Bihar. Krishna Ballabh Babu requested him to lead the Congress in the country and mobilize the mass against Mrs Indira Gandhi. Unfortunately, this could not happen. Krishna Ballabh Babu died in a controversial road accident near Sindoor (Hazaribagh) on the way back from Patna on June 3. Jai Prakash was shocked to hear this news'I am deeply shocked to hear about Krishna Ballabh Babu's death in a car accident. Only yesterday he had come to meet me and he looked so cheerful. I had never thought that he would leave us so soon. In his death, the country has lost a great freedom fighter, a champion of land reforms, and an able administrator. He would be counted as one of the makers of Modern Bihar’.

Jai Prakash Narayan finally succeeded in removing Mrs Indira Gandhi from the post of Prime Minister by defeating her in the 1977 elections. It can be said that it was a parting gift from a friend to his late friend. The negligence of Mrs. Gandhi's administration in the treatment of Jai Prakash Narayan during the Emergency led to deterioration in J.P.’s health. He did not survive this negligence for a long time. He died on the morning of 8 October 1979. The Atal Bihari Vajpayee posthumously honoured him with the country's highest honour 'Bharat Ratna' in 1999. 

Courtesy: (i) National Archives, New Delhi, (ii) Zanzeerein aur Deewarein by Ramvriksh Benipuri (iii) Gandhi Smarak Sangrahalaya, Patna, website)


Saturday, 2 October 2021

'เคนเคฎाเคฐी เคตिเคฐाเคธเคค: เคนเคฎाเคฐी เคงเคฐोเคนเคฐ: 24: เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคเคตं เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ (02/10/2021)

 

เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी
(2 เค…เค•्เคคूเคฌเคฐ 1904-11 เคœเคจเคตเคฐी 1966)

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ
 (31 เคฆिเคธंเคฌเคฐ 1898-3 เคœूเคจ 1974) 










2 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ เค•े เคฆिเคจ เคธाเคฐा เคฆेเคถ เคคीเคธเคฐे เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•ो เค‰เคจเค•ी เคœเคจ्เคฎ-เคœเคฏंเคคी เคชเคฐ เคฏाเคฆ เค•เคฐเคคा เคนै। 11 เคœเคจเคตเคฐी 1966 เค•ो เคฆेเคถ เคจे เค‡เคธ เค…เคญूเคคเคชूเคฐ्เคต เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค•ो เคฆूเคฐ เคคाเคถเค•ंเคฆ เคฎें เค–ो เคฆिเคฏा เคฅा। เคฏเคน เคเค• เคเคธी เค•्เคทเคคि เคฅी เคœिเคธเค•ी เคญाเคฐเคชाเคˆ เค•เคญी เคธंเคญเคต เคจเคนीं। เคฎเคนเคœ เคธเคค्เคฐเคน เคฎเคนीเคจे (9 เคœूเคจ 1964-11 เคœเคจเคตเคฐी 1966) เค•े เค…เคชเคจे เค…เคฒ्เคช เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐिเคค्เคต เค•ाเคฒ เคฎें เค…เคจुเคชเคฎ เคจेเคคृเคค्เคต เคฌเคฒ เคธे เคถाเคธ्เคค्เคฐीเคœी เคจे เคเค• เคนเคคाเคถ เคฆेเคถ เคฎें เคตเคน เค†เคค्เคฎเคตिเคถ्เคตाเคธ เคตाเคชเคธ เคฒाเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคนुเค เคœो 1962 เคšीเคจ เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคถिเค•เคถ्เคค เค•े เคฌाเคฆ เค–ो เค—เคฏा เคฅा। เคœเคฏ เคœเคตाเคจ, เคœเคฏ เค•िเคธाเคจ เค•े เค•ाเคฒเคœเคฏी เคœเคฏเค˜ोเคท เค•े เคธाเคฅ เคถाเคธ्เคค्เคฐीเคœी เคจे เคฆेเคถ เคฎें เคจเค เคœोเคถ เค•ा เคธंเคšाเคฐ เค•िเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธी เค•ा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฅा 1965 เค•े เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคฃाเคฏเค• เคตिเคœเคฏ। เคคाเคถเค•ंเคฆ เคฎें เคถाเคธ्เคค्เคฐीเคœी เคเค• เคเคธे เคฆेเคถ เค•ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे เคœिเคธเค•ा เคฎเคธ्เคคเค• เค‡เคœ्เฅ›เคค เค”เคฐ เค—ौเคฐเคต เคธे เคŠंเคšा เคฅा। เคฆेเคถ เค•े เคœเคตाเคจों เค”เคฐ เค•िเคธाเคจों เคจे เคฆेเคถ เค•ी เค–ोเคฏी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ो เคชुเคจः เคฌเคนाเคฒ เค•िเคฏा เคฅा เค”เคฐ เค‡เคธเค•ा เคถ्เคฐेเคฏ เคจिเคถ्เคšเคฏ เคนी เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เค•ो เคœाเคคा เคนै।

เคฌเคคौเคฐ เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคถाเคธ्เคค्เคฐीเคœी เค•िเคธाเคจों เค•े เคช्เคฐเคคि เค‰เคคเคจे เคนी เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคง เคฅे เคœिเคคเคจा เคœเคตाเคจों เค•े เคช्เคฐเคคि। เค•िเคธाเคจों เค•े เคช्เคฐเคคि เคฏเคนी เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคฎें เคญी เคฅी เคœो เคคเคฌ เคฌिเคนाเคฐ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคฅे เคœเคฌ เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคจे เคช्เคฐเคงเคจเคฎंเคค्เคฐी เคชเคฆ เคธंเคญाเคฒा เคฅा। เคฏเคนी เคตเคœเคน เคฐเคนी เค•ि เคคृเคคीเคฏ เคชंเคšเคตเคฐ्เคทीเคฏ เคฏोเคœเคจा เค•े เคฎเคง्เคฏाเคตเคงि เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค•े เคธเคฎเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคตिเค•ाเคธ เคชเคฐिเคทเคฆ เค•ी เคธिเคซाเคฐिเคถ เคชเคฐ เคœिเคธ เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคธเคฎिเคคि เค•ा เค—เค เคจ เคจเคตंเคฌเคฐ 1963 เคฎें เค•िเคฏा เค—เคฏा, เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค‰เคธ เค•เคฎिเคŸी เค•े เคเค• เคช्เคฐเคฎुเค– เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฅे। เค‡เคธ เค•เคฎिเคŸी เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคคเคค्เค•ाเคฒीเคจ เค—ृเคนเคฎंเคค्เคฐी เค—ुเคฒเฅ›ाเคฐी เคฒाเคฒ เคจเคจ्เคฆा เคฅे। เคเค• เคฌाเคฐ เคชुเคจः เคญूเคฎि-เคธुเคงाเคฐ เค•े เค…เคงूเคฐे เค›ूเคŸे เค•ाเคฐ्เคฏों เคชเคฐ เค•ाเคฎ เคถुเคฐू เคนुเค†। เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เค•े เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ी เคตिเคถेเคทเคœ्เคžเคคा เค•ा เคธाเคฐा เคฆेเคถ เคฒोเคนा เคฎाเคจเคคा เคฅा। เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค‡เคธ เคฌाเคค เคธे เคนी เค–ुเคถ เคฅे เค•ि เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•ाเคจूเคจ เค•ो เคšाเคฐ เคธाเคฒ (1946-1950) เคคเค• เคŸाเคฒเค•เคฐ เคตे เค…เคชเคจी เคธเคฎเคธ्เคค เคญूเคฎि เค•ी เคฌेเคจाเคฎी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคคी เค•เคฐ เคชाเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคฐเคนे เคฅे। เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•ो 1957 เค•े เคšुเคจाเคต เคฎें เคนเคฐเคตाเค•เคฐ เค”เคฐ เคซिเคฐ 1962 เคฎें เคฌिเคจोเคฆाเคจंเคฆ เคा เค•े เคฎंเคค्เคฐिเคฎंเคกเคฒ เคฎें เค‰เคจ्เคนें เคฐाเคœเคธ्เคต เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เคธे เคฎเคนเคฐूเคฎ เค•เคฐ เคฏเคน เคœเคฎींเคฆाเคฐी เคฒॉเคฌी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ो เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เคนाเคถिเคฏे เคชเคฐ เคงเค•ेเคฒเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคญी เคนुเค† เคฅा। เค•िเคจ्เคคु เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคฎें เคตिเคšिเคค्เคฐ เค•ी เคœीเคตเคŸเคคा เคฅी। เค…เคคः เค…เค•्เคคूเคฌเคฐ 1963 เคฎें เคฌिเคนाเคฐ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคฌเคจเคจे เค”เคฐ เคจเคตंเคฌเคฐ 1963 เคฎें เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคธเคฎिเคคि เคฎें เค†เคจे เค•े เคฌाเคฆ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคจे เคญूเคฎि-เคธुเคงाเคฐ เค•े เค•ाเคฐ्เคฏ เคตเคนीं เคธे เคถुเคฐू เค•िเค เคœैเคธा เค‰เคจ्เคนोंเคจे 1957 เคฎें เค›ोเฅœा เคฅा। เค‡เคธ เคธเคฎिเคคि เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เค…เคจुเคถंเคธाเค“ं เคธे เคฏเคนी เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคจिเค•เคฒเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคฌเคนुเคงा เคฏे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค”เคฐ เคฆिเคถा-เคจिเคฐ्เคฆेเคถों เคชเคฐ เคนी เค†เคงाเคฐिเคค เคฅे। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเค เค—เค เคฌेเคจाเคฎी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคคी เค•ा เคธเคฎीเค•्เคทा เค•เคฐเคจे เค•े เคชเค•्เคท เคฎें เคฅे। เค‡เคธ เคฎुเคฆ्เคฆे เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे 23 เคฆिเคธंเคฌเคฐ 1963 เค•ो เค†เคนूเคค เคชเคนเคฒी เคนी เคฌैเค เค• เคฎें เค‰เค ाเคฏा। เคธाเคฅ เคนी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฏเคน เคตिเคšाเคฐ เคฅा เค•ि เคฏเคน เคธเคฎीเค•्เคทा 1954 เค•े เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เค•ाเคจूเคจ  เค•े เคคเคนเคค เคนो เคจ เค•ि 1961 เคฎें เคชाเคฐिเคค เค•ाเคจूเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคคाเค•ि เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•े เคฌेเคจाเคฎी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคคी เค•ो เคฌेเคฎाเคจी เคธाเคฌिเคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•े। เคฆเคฐเค…เคธเคฒ 1954 เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เค•ाเคจूเคจ เคฎें เคชाँเคš เคธเคฆเคธ्เคฏों เคตाเคฒे เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เฅ›िเคฎ्เคฎे เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคชเคš्เคšीเคธ เคเค•เฅœ เคœोเคค เค•ी เคธीเคฎा เคคเคฏ เค•ी เค—เคˆ เคฅी। เค•िเคจ्เคคु 1961 เค•े เค•ाเคจूเคจ เคฎें เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ी เคชเคฐिเคญाเคทा เค•ो เคฌเคฆเคฒเค•เคฐ เค•िเคธी เคญी เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคฐिเคถ्เคคेเคฆाเคฐ เค•े เคชเค•्เคท เคฎें เคญूเคฎि เคนเคธ्เคคांเคคเคฐเคฃ เค•ी เค›ूเคŸ เคฆे เคฆी เค—เคˆ। เค‡เคธเคธे เคฌेเคจाเคฎी เคนเคธ्เคคांเคคเคฐเคฃ เค•ो เคฌเฅाเคตा เคฎिเคฒा เค”เคฐ เคฒैंเคก เคธीเคฒिंเค— เคเค•्เคŸ เค…เคช्เคฐเคญाเคตी เคนो เค—เคˆ। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค‡เคธ เค•ाเคจूเคจ เค•ी เคชुเคจเคฐ्เคธเคฎीเค•्เคทा เคšाเคนเคคे เคฅे। 1968 เคฎें เคเค• เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคนा เคฅा เค•ि เคตे เคเคธा เค‡เคธเคฒिเค เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจเค•ा เค…เคจुเคฎाเคจ เคฅा เค•ि 1954 เค•े เค•ाเคจूเคจ เค•ो เคฒाเค—ू เค•เคฐเคจे เคธे เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ เคฆเคธ เคฒाเค– เคเค•เฅœ เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคญूเคฎि เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนो เคชाเคคी เคœเคฌเค•ि 1961 เค•े เค•ाเคจूเคจ เค•े เคคเคนเคค เคเค• เคฒाเค– เคเค•เฅœ เคญूเคฎि เค•ा เคญी เค…เคงिเค—्เคฐเคนเคฃ เคจเคนीं เคนो เคชाเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคญूเคฎि เค•ो เค–ेเคคिเคนเคฐ เคฎเคœเคฆूเคฐों เค”เคฐ เคญूเคฎिเคนीเคจ เค•िเคธाเคจों เค•े เคฌीเคš เคฌांเคŸा เคœा เคธเค•เคคा เคฅा। เค‡เคธी เคธे เคœुเฅœा เคฅा เคญूเคฎि-เคธुเคงाเคฐ เค•ा เคเค• เค…เคจ्เคฏ เคฎुเคฆ्เคฆा เคœिเคธे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตिเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे। 26 เคœूเคจ 1964 เค•ो เค•เคฎिเคŸी เค•ी เคคीเคธเคฐी เคฌैเค เค• เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฏเคน เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค•िเคฏा เค•ि เคธเคฐเค•ाเคฐी เคฆเคธ्เคคाเคตेเฅ›ों เคฎें เคญूเคฎि เค•े เคฎाเคฒिเค•ाเคจा เคนเฅ˜ เคธंเคฌंเคงी เคช्เคฐाเคงिเค•ृเคค เคธूเคšเคจा เคฆเคฐ्เฅ› เคนो เคคाเค•ि เฅ›เคฎीเคจ เคชเคฐ เค•िเคธाเคจ เค•ी เคฎिเคฒ्เค•िเคฏเคค เค…เคตिเคตाเคฆिเคค เคฐเคนे เค”เคฐ เคตो เค‡เคธे เค•เคนीं เคญी เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค•เคคा เค•े เคธाเคฅ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐ เคธเค•เคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนो। เคฏเคน เคเค• เคเคธा เค•เคฆเคฎ เคนोเคคा เคœो เคจ เค•ेเคตเคฒ เคฌेเคจाเคฎी เคธเคฎ्เคชเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคชเคฐ्เคฆाเฅžाเคถ เค•เคฐเคคा เคตเคฐเคจ เค•िเคธाเคจों เค•ो เค‰เคจเค•ी เคœोเคค เค•ी เคฎिเคฒ्เค•िเคฏเคค เคฆिเคฒเคตाเคจे เคฎें เคญी เคธเคซเคฒ เคนोเคคा। เคœ्เคฏाเคฆा เค•ाเคจूเคจी เคฆाเคตเคชेंเคš เค•ा เคंเคเคŸ เคจ เคฐเคนे เค”เคฐ เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เคตिเคฒंเคฌ เคจ เคนो เค…เคคः เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฎเคค เคฅा เค‡เคธเค•े เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคฐाเคœเคธ्เคต เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค•े เคชाเคธ เคฐเคนे เคœैเคธा เค•ि เคฌिเคนाเคฐ เคŸिเคจेเคจเคธी เคเค•्เคŸ เค•े เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 48-E เคฎें เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฅी। เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•े เคฌीเคš เค‡เคธ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคธे เคนोเคจे เคตाเคฒे เค‰เคฅเคฒ-เคชुเคฅเคฒ เค•ा เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ो เค…ंเคฆेเคถा เคฅा เค”เคฐ เคตे เค‡เคธ เคœोเค–िเคฎ เค•ो เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เคœैเคธे เค–ुเคฆ เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे เคœเคฌ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคฎिเคŸी เค•े เคธाเคฎเคจे เคฏเคน เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคฐเค–ा เค•ि เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคเค• เค…เคง्เคฏाเคฆेเคถ เคฒाเค•เคฐ เคตे เค‡เคธ เค•ाเคฎ เค•ो เคนाเคฅ เคฎें เคฒेเคจे เค•ी เคธोเคš เคฐเคนे เคนैं। เค‡เคธ เคธเคฎเคธ्เคค เค˜เคŸเคจाเค•्เคฐเคฎ เคธे เคฏเคน เคธเคนเคœ เคนी เคธเคฎเค เคธเค•เคคे เคนै เค•ि เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคเค• เคฌाเคฐ เคชुเคจः เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคธे เคฆो-เคฆो เคนाเคฅ เค•เคฐเคจे เค•ो เค†เคคुเคฐ เคฅे। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค‡เคธ เคคेเคตเคฐ เคจे เค‡เคจ เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•ो เคธเคšेเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐिเคค्เคต เค•ाเคฒ เคœिเคธ เคฐाเคน เคชเคฐ เค…เคฌ เคคเค• เคธुเค—เคฎเคคा เคธे เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคฅा เค‰เคธเคฎें เคฐोเฅœे เค…เคŸเค•ाเคจे เค•े เค•ाเคฎ เคถुเคฐू เคนो เค—เค। 

เค‡เคธ เคฌाเคฐ เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค”เคฐ เคฐเคธूเค–ों เคจे เคฌिเคจोเคฆाเคจंเคฆ เคा เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฎोเคฐ्เคšा เค–ोเคฒा। เคฏों เคญी เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคชเคฆ เคธे เคนเคŸाเคฏे เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคธे เคฌिเคจोเคฆाเคจंเคฆ เคा เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฎोเคฐ्เคšाเคฌंเคฆ เคฅे เคนी। เคชเคฐोเค•्เคท เคฎें เคฐเคนเคคे เคนुเค เคฌिเคจोเคฆाเคจंเคฆ เคा เคจे เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท เค•े เคจेเคคा เคญोเคฒा เคชाเคธเคตाเคจ เคธिंเคน เค•ो เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคธे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค–िเคฒाเคซ เค†เคฏोเค— เคฌिเค ाเค•เคฐ เค•เคฅिเคค เคญ्เคฐเคท्เคŸाเคšाเคฐ เค•ी เคœांเคš เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เค•เคฐเคตाเคฏा। เคœ्เคžाเคคเคต्เคฏ เคฐเคนे เค•ि เคฒเค—เคญเค— เค‡เคธी เคธเคฎเคฏ เคฏाเคจि 3 เคฆिเคธंเคฌเคฐ 1964 เค•ो เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เค‡เคจ เค†เคฐोเคชों เค•ी เคœांเคš เคฆिเคฒ्เคฒी เค•ी เคเค•्เคธเคช्เคฐेเคธ เคจ्เคฏूเฅ› เคธเคฐ्เคตिเคธ เคจे เค•ी เคฅी เค”เคฐ เคฏเคน เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฆाเคฏเคฐ เค•िเคฏा เคฅा เค•ि เคฌिเคนाเคฐ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค”เคฐ เคฎैเคธूเคฐ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคเคธ. เคจिเคœเคฒिंเค—เคช्เคชा เค•े เค–िเคฒाเคซ เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฆृเคท्เคŸเคฏा เค•ोเคˆ เค†เคฐोเคช เคธिเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคे। เคคเคฅाเคชि เคถुเคšिเคคा เค•ा เคธंเคœ्เคžाเคจ เคฒेเคคे เคนुเค เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคจे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค–िเคฒाเคซ เค†เคฐोเคชों เค•ी เคœांเคš เคญी เค‰เคธी เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी เค•ो เคธौंเคช เคฆिเคฏा เคœो เค“เฅœीเคถा เค•े เคคाเคค्เค•ाเคฒिเค• เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เคฌीเคœू เคชเคŸเคจाเคฏเค• เค”เคฐ เคฌिเคฐेเคจ เคฎिเคค्เคฐा เค•े เค–िเคฒाเคซ เคœांเคš เค•เคฐ เคฐเคนी เคฅी। 

เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी เค…เคชเคจी เคœांเคš เคธे เค‡เคธ เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคชเคฐ เคชเคนुंเคšी เค•ि เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคชเคฐ เคฒเค—ाเค เค—เค เค†เคฐोเคชों เคฎें เค•เคฆाเคšिเคค เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏाเคค्เคฎเค• เค–ाเคฎिเคฏाँ เคญเคฒे เคฐเคนीं เคนो เคชเคฐ เค‡เคจเคฎें เค•ोเคˆ เค†เคฐोเคช เคเคธे เคจ เคฅे เคœिเคธเคฎें เค•เคนीं เค•ोเคˆ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคญ्เคฐเคท्เคŸाเคšाเคฐ เคนुเค† เคนो เค”เคฐ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ी เค‰เคธเคฎें เคธंเคฒिเคช्เคคเคคा เคฐเคนी เคนो। 20 เคœเคจเคตเคฐी 1965 เค•ो เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคจे เคฏเคน เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เค•ि เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเคˆ เคนै เค”เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค‡เคธे เคœเคฒ्เคฆ เคนी เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เค•เคฐेเค—ी।

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เคตिเคฐोเคงी เคชเค•्เคท เค‡เคธ เคชเคฐ เคถांเคค เคจเคนीं เคฌैเค े เคตเคฐเคจ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•ो เคญी เค‡เคธเคฎें เค˜เคธीเคŸ เคฒिเคฏा। เคญोเคฒा เคชाเคธเคตाเคจ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคจे เคคाเคค्เค•ाเคฒीเคจ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคธเคฐ्เคตเคชเคฒ्เคฒी เคฐाเคงाเค•ृเคท्เคฃเคจ เค•ो เคเค• เคœ्เคžाเคชเคจ เคธौंเคชा เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคธเคค्เคฏเคจिเคท्เค ा เคชเคฐ เคญी เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•िเค। เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เค•ा เคฏเคน เคฎंเคคเคต्เคฏ เค•ि เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคชเคฐ เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฆृเคท्เคŸเคฏा เค•ोเคˆ เค†เคฐोเคช เคธिเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคे เคนैं เค†เคฎ เคœเคจเคคा เค•े เคฎเคจ เคฎें เคธंเคถเคฏ เคชैเคฆा เค•เคฐเคคा เคนै। เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เคฎเคนोเคฆเคฏ เค‡เคธ เค•เคฆเคฐ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคธे เคœुเฅœे เคนैं เค•ि เค‰เคจเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ो เคช्เคฐเคฆเคค्เคค เค•िเคธी เคญी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ा เค•ोเคˆ เคญी เคธ्เคตเคš्เค›เคคा เคเคตं เคธเคฆाเคšเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคชเคค्เคฐ เคฎाเคฏเคจे เคจเคนीं เคฐเค–เคคे।’- เคœ्เคžाเคชเคจ เคฎें เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคธเคค्เคฏเคจिเคท्เค ा เคชเคฐ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค‰เค ाเคคे เคนुเค เคญोเคฒा เคชाเคธเคตाเคจ เคธिंเคน เคจे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค–िเคฒाเคซ เคจ्เคฏाเคฏिเค• เคœांเคš เค•ी เคฎांเค— เค•ी। 1965-1967 เคคเค• เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค‡เคจ्เคนीं เคตिเคฐोเคงिเคฏों เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เค”เคฐ เค•เคฆाเคšिเคค เค‰เคจเค•ा เคง्เคฏाเคจ เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•े เค…เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคฐ्เคฏों เคธे เคญเคŸเค• เค—เคฏा। เคœเคฎींเคฆाเคฐ เคšाเคนเคคे เคญी เคคो เคฏเคนी เคฅे। เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•े เค‡เคธ เคฎเคนीเคจ เคทเคก्เคฏंเคค्เคฐ เค•ो เคคเคญी เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เคœเคฌ เค†เคช เค‰เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เค˜เคŸ เคฐเคนी เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เค˜เคŸเคจाเค•्เคฐเคฎों เค•ो เคเค• เคธूเคค्เคฐ เคฎें เคชिเคฐोเค•เคฐ เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคคเคญी เค‡เคธ เคทเคก्เคฏंเคค्เคฐ เค•ी เคเค• เคตृเคนเคค เค”เคฐ เคธाเคซ เคคเคธ्เคตीเคฐ เค–ींเคšเค•เคฐ เคนเคฎाเคฐे เคธเคฎเค•्เคท เค†เคคी เคนै।     

เคฌเคนเคฐเคนाเคฒ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เค–िเคฒाเคซ เคจ्เคฏाเคฏिเค• เคœांเคš เค†เคฏोเค— เคญी เคฌैเค ा เค”เคฐ เคตो เคญी เคคเคฌ เคœเคฌ เคตे เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เค•े เคชเคฆ เคชเคฐ เคธे เคนเคŸ เคšुเค•े เคฅे เค”เคฐ เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคคौเคฐ เคธे เคธเคฌเคธे เค•เคฎเคœोเคฐ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฅे। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เคตिเคฐोเคงिเคฏों เคจे เค‡เคธ เคœांเคš เค†เคฏोเค— เค•ा เค—เค เคจ เค‡เคธ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เค•िเคฏा เค•ि เคฏเคน เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคฎเคฐ्เคธिเคฏा เคฒिเค– เคฆेเค—ा। เค‡เคธ เค†เคฏोเค— เคจे 1971 เคฎें เค…เคชเคจी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคธौंเคชी เคœिเคธเค•ी เค…เคจुเคถंเคธाเคँ เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी เค•ी เค…เคจुเคถंเคธाเค“ं เคธे เคฌเคนुเคค เคญिเคจ्เคจ เคจเคนीं เคฅे। เค•िเคจ्เคคु เคคเคฌ เคคเค• เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เค•ा เคจिเคงเคจ เคนो เคšुเค•ा เคฅा। เคตे เค…เคชเคจी เคธเคค्เคฏเคจिเคท्เค ा เคฌเคนाเคฒ เคนोเคคे เคจเคนीं เคฆेเค– เคชाเคฏे। 1974 เคฎें เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคœเคจเคคा เค•ी เค…เคฆाเคฒเคค เคฎें เคญी เคฌเคฐी เคนुเค เค”เคฐ เคšुเคจाเคต เคœीเคคเค•เคฐ เคตे เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจ เคชเคฐिเคทเคฆ เคฎें เคชुเคจः เคชเคนुंเคšे। เคšुเคจाเคต เคœीเคคเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญूเคฎि-เคธुเคงाเคฐ เค•े เค…เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคฐ्เคฏों เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เค•े เคธंเค•เคฒ्เคช เค•ो เคฆोเคนเคฐाเคฏा เคฅा। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฎिเคœाเคœ เคœाเคจเคจेเคตाเคฒे เค‰เคจเค•ी เคนเค เคงเคฐ्เคฎिเคคा เค”เคฐ เคœिเคฆ्เคฆीเคชเคจ เคธे เคตाเค•िเคซ เคนोंเค—ें। 76 เคตเคฐ्เคท เค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เคญी เคเค• เค”เคฐ เคœंเค— เค›ेเฅœเคจे เคธे เค‰เคจ्เคนें เค•ोเคˆ เค—ुเคฐेเคœ เคจเคนीं เคฅा। เค•िเคจ्เคคु เคเคธा เคนो เคจเคนीं เคชाเคฏा เค•्เคฏोंเค•ि เคเค• เคธเคช्เคคाเคน เคฌाเคฆ เคนी เคเค• เคตिเคตाเคฆाเคธ्เคชเคฆ เค•ाเคฐ เคฆुเคฐ्เค˜เคŸเคจा เคฎें เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ी เคฎृเคค्เคฏु เคนुเคˆ। เค‡เคธ เคธเฅœเค• เคฆुเคฐ्เค˜เคŸเคจा เค•ो เค‡เคจ्เคนीं เคตเคœเคนों เคธे เคฎाเคค्เคฐ เค‡เคค्เคคिเคซाเฅ˜ เคจเคนीं เคฎाเคจा เคธा เคธเค•เคคा। เคฏเคน เคฆूเคธเคฐा เค…เคตเคธเคฐ เคฅा เคœเคฌ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เคตिเคฐोเคงिเคฏों เคจे เค‰เคจ्เคนें เคšुเคช เค•เคฐाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคฅा। เคœ्เคžाเคคเคต्เคฏ เคฐเคนे เค•ि เคธिเคคंเคฌเคฐ 1947 เคฎें เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เคฌिเคฒ เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคจे เคธे เค ीเค• เคชเคนเคฒे เคญी เค‰เคจ เคชเคฐ เค•ाเคคिเคฒाเคจा เคนเคฎเคฒे เคนुเค เคฅे เคœिเคธเคฎें เคตे เคฌाเคฒ-เคฌाเคฒ เคฌเคš เค—เค เคฅे। เค•िเคจ्เคคु เค‡เคธ เคฌाเคฐ เค‰เคจเค•ी เค•ुเคŸीเคฒ เคšाเคฒ เคธเคซเคฒ เคฐเคนी।     

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคชเคฐ เคญ्เคฐเคท्เคŸाเคšाเคฐ เค•ा เค†เคฐोเคช เคฒเค—ाเคจे เคตाเคฒों เค•े เค–िเคฒाเคซ เค•ुเค› เคจเคนीं เคนुเค†। เคจ เคนी เคฒाเคฒ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เคถाเคธ्เคค्เคฐी เคœी เค•ी เคธเคค्เคฏเคจिเคท्เค ा เคชเคฐ เคช्เคฐเคถ्เคจ เค‰เค ाเคจेเคตाเคฒों เค•े เค–िเคฒाเคซ เค•ोเคˆ เค•ाเคฐเคตाเคˆ เคนुเคˆ। เค†เคœ เค•ी เคคाเคฐीเค– เคฎें เคจ เคคो เคเคธ. เคจिเคœเคฒिंเค—เคช्เคชा เค”เคฐ เคจ เคนी เคฌीเคœू เคชเคŸเคจाเคฏเค• เค•ी เค›เคตि เคชเคฐ เค•ोเคˆ เค…เคธเคฐ เคนुเค†। เค•िเคจ्เคคु เค†เคœ เคญी เคฎीเคกिเคฏा เคœเคฌ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคा เคนै เคคो เค•เคฅिเคค เคญ्เคฐเคท्เคŸाเคšाเคฐ เค•ी เคญी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคा เคนै, เคฏเคน เคœाเคจเคคे เคนुเค เคญी เค•ि เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคธเคฌ-เค•เคฎिเคŸी, เคเคตं เคจ्เคฏाเคฏिเค• เคœांเคš เค†เคฏोเค— เคฆोเคจों เคนी เค•े เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เค•्เคฏा เคฐเคนे เคฅे। เคฏों เคฆेเค–े เคคो เคเคธा เคฐเคตैเคฏा เค‰เคธ เคฆौเคฐ เค•े เคฆเคฌ्เคฌू เคฎीเคกिเคฏा, เคœिเคธे เค•เคญी เคुเค•เคจे เค•ो เค•เคนा เค—เคฏा เคฅा เคคเคฌ เคตो เคฐेंเค—เคจे เคฒเค—ी เคฅी, เคธे เค…เคชेเค•्เคทिเคค เคญी เคฅा। เคŸी.เค†เคฐ.เคชी. เค•ी เคฒเฅœाเคˆ เคฎें เค†เคœ เค•ा เคฎीเคกिเคฏा เค…เคชเคจा เค—ुเคฃเคงเคฐ्เคฎ เคญूเคฒ เคšुเค•ी เคนै। เคเคธी เคฎीเคกिเคฏा เค•े เคฒिเค เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคœैเคธे เค•เคฆ्เคฆाเคตเคฐ เคจेเคคा เคชเคฐ เค‰ंเค—เคฒी เค‰เค ाเค•เคฐ เค‰เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เค•ुเค› เคนैเคกเคฒाเค‡เคจ เคฌเคจा เคฒेเคจा เค•ोเคˆ เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ เคจเคนीं। เคฏों เคญी เคฌौเคจे เคจेเคคृเคค्เคตเคตाเคฆ เค•े เค‡เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เคคเคชे-เคคเคชाเคฏे เค•เคฆ्เคฆाเคตเคฐ เคจेเคคाเค“ं เค•ा เคšाเคฐिเคค्เคฐिเค• เคนเคจเคจ เค•เคฐเคจा เคธोเคถ्เคฒ เคฎीเคกिเคฏा เคเคตं เค…เคจ्เคฏ เคช्เคฒैเคŸเฅžाเคฐ्เคฎ เคชเคฐ เคเค• เคช्เคฐिเคฏ เคถเค—เคฒ เคฌเคจ เค—เคฏा เคนै।

(เคธ्เคฐोเคค: (i) เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคธเคฎिเคคि เค•ी เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ- เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคตिเค•ाเคธ เคชเคฐिเคทเคฆ เค•ो เคช्เคฐेเคทिเคค เคฏोเคœเคจा เค†เคฏोเค— เค•ी เคฐเคชเคŸ (1966) (ii) เคฒैंเคก เคฐेเฅžोเคฐ्เคฎ เค‡เคจ เคฌिเคนाเคฐ เคŸेเค•्เคธाเคธ เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เค•े เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฅॉเคฎเคธเคจ เคœाเคจुเคœ्เคœी เค•ो เคฎाเคฐ्เคš 1968 เคฎें เคฆिเคฏे เคเค• เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•े เคฆौเคฐाเคจ (iv) เคเค—्เคฐेเคฐिเคฏเคจ เค•्เคฐाเค‡เคธिเคธ เค‡เคจ เคฌिเคนाเคฐ- เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฅॉเคฎเคธ เคœाเคจुเคœ्เคœी (v) เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी (vi) เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคญूเคฎि เคธुเคงाเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคฐเคชเคŸ (1966) - เค…เคฎीเคฐ เคฐเฅ›ा, เคธंเคฏुเค•्เคค เคธเคšिเคต, เคฏोเคœเคจा เค†เคฏोเค—, เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…เคญिเคฒेเค–ाเค—ाเคฐ เค•े เคฆเคธ्เคคाเคตेเฅ›)

 

 


Friday, 1 October 2021

เคนเคฎाเคฐी เคตिเคฐाเคธเคค: เคนเคฎाเคฐी เคงเคฐोเคนเคฐ: 23: 'เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชिเคคा เคฎोเคนเคจเคฆाเคธ เค•เคฐเคฎเคšंเคฆ เค—ांเคงी เคเคตं เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ (02/10/2021)

'เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชिเคคा' เคฎोเคนเคจเคฆाเคธ เค•เคฐเคฎเคšंเคฆ เค—ांเคงी 
(02 เค…เค•्เคคूเคฌเคฐ 18969- 31 เคœเคจเคตเคฐी 1948)

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ
(31 เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1898-3 เคœूเคจ 1974)


เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें เคฌिเคนाเคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคเค• เคกेเคฒेเค—ेเคถเคจ เค•ी เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธे เคญेंเคŸ। 
เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจ เคŸाเค‡เคฎ्เคธ 6 เคœเคจเคตเคฐी 1947  

เคฌिเคนाเคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคฎुเค–्เคฏ เคธเคšिเคต เค•ा เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคนोเคฎ เคกिเคชाเคฐ्เคŸเคฎेंเคŸ เค•े เคธเคšिเคต เค•ो เคฒिเค–ा เคชाเค•्เคทिเค• เค—ोเคชเคจीเคฏ เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคœिเคธเคฎें เคฏเคน เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคนै เค•ि เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•े เคธाเคฅ เคฌिเคนाเคฐ เค•े เคฆौเคฐे เคชเคฐ เคšंเคฆा เค‡เค•เคŸ्เค ा เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคนเคฏोเค— เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคธाเคฅ เคฐเคนे। (เคฎाเคฐ्เคš 1934) 


เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เคธेंเคŸ เค•ोเคฒंเคฌเคธ เค•ॉเคฒेเคœ เคฎें เค…เคง्เคฏเคฏเคจเคฐเคค เคฅे, เคœเคฌ 1917 เคฎें เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคšंเคชाเคฐเคฃ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा। เคšंเคชाเคฐเคฃ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคจे เคชूเคฐे เคฆेเคถ เค•ो เค—เคนเคฐी เคจींเคฆ เคธे เคœเค—ा เคฆिเคฏा เคฅा। เคญाเคฐเคค เค•े เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•ा เคฏเคน เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฎीเคฒ เค•ा เคชเคค्เคฅเคฐ เคธाเคฌिเคค เคนुเค†। เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคจे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เค•ो เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เคช्เคฐเคคि เคœिเคœ्เคžाเคธु เคฌเคจाเคฏा เค”เคฐ เคตे เคฆेเคถ เค•े เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฎें เค—เคนเคฐी เคฆिเคฒเคšเคธ्เคชी เคฒेเคจे เคฒเค— เค—เค। เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคฏเคน เคŠเคฐ्เคœाเคตाเคจ เคฏुเคตा เคเค• เค•्เคฐूเคฐ เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เค•े เค–िเคฒाเคซ 'เคธเคค्เคฏाเค—्เคฐเคนเค•े เคนเคฅिเคฏाเคฐ เค•ी เคช्เคฐเคญाเคตเคถीเคฒเคคा เคธे เค†เคถंเค•िเคค เคฅा। เคœเคฌ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे 'เคธเคค्เคฏाเค—्เคฐเคน' เคจाเคฎเค• เค‡เคธ เคนเคฅिเคฏाเคฐ เค•ो เคšंเคชाเคฐเคฃ เคฎें เคช्เคฐเคญाเคตी เคขंเค— เคธे เคฒाเค—ू เค•िเคฏा, เค”เคฐ เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคเคตं เคจिเคฒเคนों เค•ो เค…ंเคคเคคः เค•िเคธाเคจों เค•ी เคฎांเค—ों เค•ो เคฎाเคจเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคคเคฌ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เคญी เค‡เคธ เคนเคฅिเคฏाเคฐ เค•ी เคงाเคฐ เคธे เคฎंเคค्เคฐเคฎुเค—्เคง เคนो เค—เค เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค—ांเคงी เค•ा เคฎुเคฐीเคฆ เคฌเคจा เคฆिเคฏा।  

'เคธเคค्เคฏाเค—्เคฐเคนเค•ी เคถเค•्เคคि เค•ो เคเค• เคช्เคฐเคญाเคตी เคนเคฅिเคฏाเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคฎเคนाเคค्เคฎा เค•े เค…เค—เคฒे เคจिเคฐ्เคฆेเคถ เค•ी เคช्เคฐเคคीเค•्เคทा เค•เคฐเคจे เคฒเค—े। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เค—ुเคฃों เค”เคฐ เคธเคค्เคฏ เค”เคฐ เค…เคนिंเคธा เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เคตिเคถ्เคตाเคธ เคจे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคชเคฐ เคเค• เค…เคฎिเคŸ เค›ाเคช เค›ोเคก़ी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฎเคนเคธूเคธ เค•िเคฏा เค•ि เค…เค—เคฐ เค†เคชเค•ो เคธ्เคตเคฏं เคชเคฐ เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคฒเค•्เคท्เคฏ เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เคนै เคคो เคชเคฐ्เคตเคค เคญी เคนिเคฒाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคน เคฌुเคจिเคฏाเคฆी เคถिเค•्เคทा เค†เค—े เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคœीเคตเคจ เคฎें เค‰เคจเค•े เคฌเคนुเคค เค•ाเคฎ เค†เคฏा เคœเคฌ เคเค• เคช्เคฐเคถाเคธเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฌाเคฆ เคฆेเคถ เคฎें เค•ृเคทि เคธुเคงाเคฐों เค•े เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคตिเคงाเคฏी เคตिเคงेเคฏเค•ों เค•ो เคชाเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคคเคฎाเคฎ เคตिเคฐोเคงों เค•े เคฆเคฌाเคต เค•ा เคธเคซเคฒเคคाเคชूเคฐ्เคตเค• เคธाเคฎเคจा เค•िเคฏा। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เค…เคชเคจी เคชเคนเคšाเคจ เคธเคฎाเคœ เค•े เค—เคฐीเคฌ เคตเคฐ्เค— เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฌเคจाเคˆ เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เคฌेเคนเคคเคฐ เคคเคฐीเค•े เคธे เคธเคฎเคเคจे เค”เคฐ เค•िเคธाเคจ เค”เคฐ เค—เคฐीเคฌ เคตเคฐ्เค— เค•े เค•เคท्เคŸों เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคจเค•ी เคคเคฐเคน เคœीเคจा เคชเคธंเคฆ เค•िเคฏा। เค…เคชเคจे เค—ुเคฐु เค•े เคจเค•्เคถेเค•เคฆเคฎ เคชเคฐ เคšเคฒเคคे เคนुเค, เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคจे เคญी เค•ुเคฒीเคจ เคฏुเคตाเค“ं เค•े เคคाเคฎเคाเคฎ เค›ोเคก़เค•เคฐ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ी เค…เคชीเคฒ เคชเคฐ เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค…เคชเคจी เคชเคข़ाเคˆ เค›ोเคก़เคจे เค”เคฐ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค–ाเคฆी เคชเคนเคจเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เคฎें เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เค…เคต्เคตเคฒ เค†เคจे เคตाเคฒा เคเค• เคธौเคฎ्เคฏ เค›ाเคค्เคฐ เคเค• เค ेเค  เคฆेเคนाเคคी เค—ांเคงीเคตाเคฆी เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคนो เคšुเค•ा เคฅा।

เคธ्เคจाเคคเค• เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เคชूเคฐी เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค•ाเคจूเคจ เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เค•े เคฒिเค เคชเคŸเคจा เคšเคฒे เค—เค। เคฏเคนां เคตे เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เค เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคชเคข़ाเคˆ เค›ोเคก़ เคตे เคจेเคถเคจเคฒ เค•ॉเคฒेเคœ เคฎें เคเค• เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคถिเค•्เคทเค• เค•े เคฐूเคช เคชเฅाเคจे เคฒเค— เค—เค। เค‡เคธ เค•ॉเคฒेเคœ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคกॉ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคจे เคตिเคฆेเคถी เคถिเค•्เคทा เคธंเคธ्เคฅाเคจों เค•े เคธเคฎเค•्เคท เคตैเค•เคฒ्เคชिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เค•िเคฏा เคฅा।  

1 เค…เค—เคธ्เคค 1920 เค•ो เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เค”เคชเคšाเคฐिเค• เคฐूเคช เคธे เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा। เคฏเคนी เคตเคน เค•्เคทเคฃ เคฅा เคœिเคธเค•ा เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคจे เค‡เคคเคจे เคตเคฐ्เคทों เคคเค• เค‡ंเคคเคœाเคฐ เค•िเคฏा เคฅा। เคตे เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เค•ूเคฆ เคชเฅœे। เคชเคŸเคจा เคฎें เคธिเคฐ्เคซ เคเค• เคธाเคฒ เค•े เคช्เคฐเคตाเคธ เค•े เคฌाเคฆ เคนी เคตे เคตाเคชเคธ เคนเคœाเคฐीเคฌाเค— เคšเคฒे เค†เค เค”เคฐ เคฏเคนाँ เค†เค•เคฐ เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ा เคนिเคธ्เคธा เคฌเคจ เค—เค। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เคฒोเค—ों เค•ो เคฒाเคฎเคฌंเคฆ เค•เคฐเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ो เค†เคฎเคœเคจ เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคฏा เคฅा เค”เคฐ เคฏเคนी เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค›ोเคŸाเคจाเค—เคชुเคฐ เคฎें เค•िเคฏा। เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคœो เค…เคฌ เคคเค• เคšंเคฆ เคœ़เคฎींเคฆाเคฐों เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคตเคฐ्เค— เค•े เคฌीเคš เคธिเคฎเคŸी เคนुเคˆ เคฅी เค…เคฌ เค—เคฐीเคฌ เค•े เคฆเคฐเคตाเคœे เค† เคฒเค—ी। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคœเคฎीเคจी เคธ्เคคเคฐ เค•े เคชाเคฐ्เคŸी เค•ाเคฐ्เคฏเค•เคฐ्เคคाเค“ं เคธे เคธीเคงा เคธंเคชเคฐ्เค• เคฌเคจाเคฏा। เคœเคฒ्เคฆ เคนी เคตे เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•ाเคซी เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคนो เค—เค। เคœिเคธ เคฆिเคจ เคช्เคฐिंเคธ เค‘เคซ เคตेเคฒ्เคธ เค•ा เคฌॉเคฎ्เคฌे เค†เค—เคฎเคจ เคนुเค† เค‰เคธ เคฆिเคจ เคฏाเคจि 17 เคจเคตंเคฌเคฐ 1921 เค•ो เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคต्เคฏाเคชी เคนเคก़เคคाเคฒ  เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคจे เคนเคœाเคฐीเคฌाเค— เคœिเคฒे เคฎें เคนเคก़เคคाเคฒ เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा เคœो เค•ाเคซी เคธเคซเคฒ เคฐเคนा। 5 เคซเคฐเคตเคฐी 1924 เค•ो เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคœेเคฒ เคธे เคฐिเคนा เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ 1925 เคฎें เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ा เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคนเคœाเคฐीเคฌाเค— เค†เคจा เคนुเค†। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคฅी เค•ांเค—्เคฐेเคธिเคฏों เคจे เคเค• เคธเคญा เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा เคœिเคธे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เคธंเคฌोเคงिเคค เค•िเคฏा। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธेंเคŸ เค•ोเคฒเคฎ्เคฌเคธ เค•ॉเคฒेเคœ เคญी เค—เค เค”เคฐ เค›ाเคค्เคฐों เคธे เคฎिเคฒे। เคฎเคนाเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคชเคฐिเคธเคฐ เคฎें เคธ्เคฅाเคชिเคค เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ी เคช्เคฐเคคिเคฎा เค‰เคจเค•ी เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคธ्เคฎृเคคि เค•ो เค…เคฎเคฐ เคฌเคจाเคคी เคนै।     

3 เคซเคฐเคตเคฐी 1928 เค•ो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธांเคตिเคงिเค• เค†เคฏोเค—, เคœिเคธे เคธाเค‡เคฎเคจ เค•เคฎीเคถเคจ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै, เคฌॉเคฎ्เคฌे เคชเคนुंเคšी। เค‡เคธเค•ा เคฎुเค–्เคฏ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคญाเคฐเคค เคฎें เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคช्เคฐเค—เคคि เค•े เคฒिเค เค…เคจुเคถंเคธाเคँ เคฆेเคจा เคฅा। เค‡เคธเค•े เคธเคญी เคธเคฆเคธ्เคฏ เคถ्เคตेเคค เคฅे เคœिเคธे เคฆेเคถ เค•ा เค…เคชเคฎाเคจ เคฎाเคจा เค—เคฏा เค•्เคฏोंเค•ि เค•ोเคˆ เคญी เคญाเคฐเคคीเคฏ เค‡เคธ เค†เคฏोเค— เค•ा เคธเคฆเคธ्เคฏ เคจเคนीं เคฅा। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे 3 เคซเคฐเคตเคฐी 1928 เค•ो เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคต्เคฏाเคชी เคนเคก़เคคाเคฒ เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคจे เคนเคœाเคฐीเคฌाเค— เคฎें เคนเคก़เคคाเคฒ เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœुเคฒूเคธ เค”เคฐ เค•ाเคฒे เคंเคกे เค•े เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคฎें เคฌเคก़ी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคธเคก़เค•ों เคชเคฐ เคจिเค•เคฒे เคฒोเค—ों เค•ा เคจेเคคृเคค्เคต เค•िเคฏा। เคœुเคฒूเคธ เคฎें เคฌเคก़ी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฏुเคตाเค“ं เคจे เคญाเค— เคฒिเคฏा। เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคœिเคฒा เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคจे เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เค•ो เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐ เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคœेเคฒ เคญेเคœเคจे เคฎें เค•ोเคˆ เคธเคฎเคฏ เคจเคนीं เค—ंเคตाเคฏा। เคฏเคน เคฆूเคธเคฐा เค…เคตเคธเคฐ เคฅा เคœเคฌ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เค•ो เค•ैเคฆ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคนाเคฒाँเค•ि, เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคเคธे เค•เคˆ เค”เคฐ เคฎौเค•े เค†เค เคœเคฌ เค‰เคจ्เคนें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เคญाเค— เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เค•ाเคฐाเคตाเคธ เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจा เคชเคก़ा। เคธเคตिเคจเคฏ เค…เคตเคœ्เคžा เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ो เคตिเคญिเคจ्เคจ เค…เคตเคงि เค•े เคฒिเค เคšाเคฐ เคฌाเคฐ เค•ाเคฐाเคตाเคธ เคนुเค†।

1934 เคฎें เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ा เคชเคŸเคจा เค†เค—เคฎเคจ เคนुเค† เคœเคนां เค•ाँเค—्เคฐेเคธ เค•े เคคเคค्เคค्เคตเคงाเคจ เคฎें เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธเคญाเค“ं เค”เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎों เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। 13 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เค—ांเคงीเคœी เคจे เคชเคŸเคจा เคฎें เคนเคฐिเคœเคจ เคธเคญा เคฎें เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคœเคจเคธเคฎूเคน เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เค•िเคฏा। 27 เคฎाเคฐ्เคš 1934 เค•ो เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เค—ृเคน เคตिเคญाเค— เค•े เคธเคšिเคต เคเคฎ.เคœी. เคนाเคฒเคฒेเคŸ เค•ो เคช्เคฐेเคทिเคค เค…เคชเคจे เค—ोเคชเคจीเคฏ เคกाเค• เคฎें เคชเคŸเคจा เค•े เคคाเคค्เค•ाเคฒिเค• เคœिเคฒाเคงीเคถ เคฆ्เคตाเคฐा เค—ांเคงीเคœी เค•े เคชเคŸเคจा เค†เคจे เค•े เคเค• เค”เคฐ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค•ा เคญी เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค”เคฐ เคตเคน เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฅा เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เคฒिเค เคšंเคฆा เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•เคฐเคจा। เค‡เคธ เค—ोเคชเคจीเคฏ เคกाเค• เคฎें เค—ांเคงीเคœी เค•ी เคเค•-เคเค• เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคนै- เคฏเคน เค•ि13 เคฎाเคฐ्เคš เค•ो เค—ांเคงीเคœी เคชเคŸเคจा เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎों เคฎें เคญाเค— เคฒेเคคे เคฐเคนे เค”เคฐ เคซिเคฐ เคตे เคนाเคœीเคชुเคฐ เค•े เคฒिเค เคตिเคฆा เคนो เค—เค। เคกॉ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•े เคธाเคฅ เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค”เคฐ เคฐाเคฎ เคฆเคฏाเคฒु เคธिंเคน เค•ो เคธाเคฅ เคญेเคœा เคนै เคœिเคฏो เคนाเคœीเคชुเคฐ เคฎें เคเค• เคฆिเคจ เค เคนเคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‡เคธ เฅžंเคก-เคฐेเฅ›िंเค— เค…เคญिเคฏाเคจ เคฎें เคธाเคนेเคฌเค—ंเคœ, เค•ेเคธเคฐिเคฏा, เคฐाเคœเคชुเคฐ เคนोเคคे เคนुเค เคฎोเคคीเคนाเคฐी เค•े เคชिเคชเคฐा เคชเคนुंเคšเคคा เคนै เคœिเคธ เคฆเคฐเคฎ्เคฏाเคจ เค—ांเคงीเคœी เค•ोเคˆ เคธเคญा เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เคจเคนीं เค•เคฐाเคคे เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคฆूเคธเคฐे เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคคे เคนैं เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนें เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•ा เคธाเคฅ เคฎिเคฒเคคा เคนै। (เคธ्เคฐोเคค- เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…เคญिเคฒेเค–ाเค—ाเคฐ เคฎें เคธंเคฐเค•्เคทिเคค เคธंเคšिเค•ा เคธंเค–्เคฏा: 50/1/1934 เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคฐिเค—ाเคฐ्เคกिंเค— เค—ांเคงी เคŸूเคฐ เคซॉเคฐ เคนเคฐिเคœเคจ เคฎूเคตเคฎेंเคŸ เคंเคก เค•เคฒेเค•्เคถเคจ เค‘เคซ เฅžंเคก เคธे เค‰เคฆ्เคงृเคค)       

เค…เคช्เคฐैเคฒ 1942 เคฎें เค•्เคฐिเคช्เคธ เคฎिเคถเคจ เค•ी เคตिเคซเคฒเคคा, เคœिเคธเค•े เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตों เค•ो เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे 'เคเค• เคกूเคฌเคคे เคฌैंเค• เค•ा เคชोเคธ्เคŸ-เคกेเคŸेเคก เคšेเค• ' เค•े เคฐूเคช เคฎें เค–ाเคฐिเคœ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅाเคจे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค•िเคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคธुเคงाเคฐ เค•े เคชเค•्เคท เคฎें เคจเคนीं เคฅा। เค•िเคจ्เคคु เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เค•ो เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคญाเคฐเคค เค•े เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เคฅी। เค—ांเคงीเคœी เคจे เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคญाँเคชเคคे เคนुเค เคฏเคน เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เค•ि เคเค• เค”เคฐ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ा เคธเคฎเคฏ เค†เคจ เคชเคนुंเคšा เคนै। เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ाเคฐ्เคฏเคธเคฎिเคคि เคจे เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ी เคœเคจเคญाเคตเคจा เค•ो เคญांเคชเคคे เคนुเค 14 เคœुเคฒाเคˆ 1942 เค•ो เคตเคฐ्เคงा เคฎें เคนुเคˆ เค…เคชเคจी เคฌैเค เค• เคฎें เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เคตिเคšाเคฐ เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•िเคฏा। เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค‡เคธ เคฌैเค เค• เคฎें เคญाเค— เคฒेเค•เคฐ เคชเคŸเคจा เคฒौเคŸे เค”เคฐ เคธเคฆाเค•เคค เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เค†เคฏोเคœिเคค เคเค• เคฌैเค เค• เคฎें เค†เค—े เค•ी เคฐเคฃเคจीเคคि เคธे เคธเคฌों เค•ो เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคฏा เค”เคฐ เค—ंเค—ाเคคเคŸ เคชเคฐ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ाเคฐ्เคฏเค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•ो เค†เค—ाเคฎी เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เคฐเคนเคจे เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค›ोเคŸाเคจाเค—เคชुเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•ैเคกเคฐ เค•ो เคฒाเคฎเคฌंเคฆ เค•เคฐเคจे เค•ा เคฌीเคก़ा เค‰เค ाเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เคœुเคก़ाเคต เค•ो เคฎเคœเคฌूเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคชूเคฐे เค›ोเคŸाเคจाเค—เคชुเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ाเคฐ्เคฏเค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•ो เคธंเค—เค िเคค เค•िเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค†เคธเคจ्เคจ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เคœเคฎीเคจी เค•ाเคฐ्เคฏเค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•े เคฌीเคš เคœाเค—เคฐूเค•เคคा เคชैเคฆा เค•ी। 9 เค…เค—เคธ्เคค 1942 เค•ो เคญाเคฐเคค เค›ोเฅœो เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ी เค˜ोเคทเคฃा เค•े เคธाเคฅ เคนी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคธเคฎेเคค เค•ाँเค—्เคฐेเคธ เค•े เคธเคญी เคจेเคคाเค“ं เค•ो เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐ เค•เคฐ เคœेเคฒ เคญेเคœ เคฆिเคฏा เค—เคฏा।   

1946 เคคเค• เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนो เค—เคฏा เคฅा เค•ि เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคธเคค्เคคा เคนเคธ्เคคांเคคเคฐเคฃ เค•เคฐ เคญाเคฐเคค เค›ोเคก़ เคฆेเคจे เค•े เคชเค•्เคท เคฎें เคฅे। เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธिเคจ्เคนा เคจे เค…ंเคคเคฐिเคฎ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฌเคจाเคˆ เค”เคฐ เคช्เคฐเคงाเคจเคฎंเคค्เคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคฆเคญाเคฐ เคธंเคญाเคฒा। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคฐाเคœเคธ्เคต เคฎंเคค्เคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ैเคฌिเคจेเคŸ เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนुเค। เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ो เคตिเคญाเคœिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•เคˆ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคฆंเค—े เคญเคก़เค• เค‰เค े, เคตिเคถेเคทเค•เคฐ เคชंเคœाเคฌ เค”เคฐ เคฌंเค—ाเคฒ เคธूเคฌे เคฎें เคœो เคตिเคญाเคœเคจ เค•ा เคฆंเคถ เคेเคฒเคจे เค•ो เคฎเคœเคฌूเคฐ เคฅे। เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธिเคจ्เคนा เคจे เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เค•ाเคจूเคจ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเค เค”เคฐ เคนाเคฒाเคค เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคฎें เคฐเค–เคจे เคฎें เค•ाเคซी เคนเคฆ เคคเค• เคธเคซเคฒ เคฐเคนे। เคคเคฅाเคชि เคฌंเค—ाเคฒ เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคฐाเคœ्เคฏों เคธे เคฆंเค—ों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค–เคฌเคฐें เค†เคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนिंเคฆू เค”เคฐ เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฆोเคจों เคธंเค—เค เคจों เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เค•เคธाเคตे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคฆंเค—े เคญเคก़เค• เค‰เค े। 24 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 1946 เค•ो เคฆंเค—ा เคญเคก़เค• เค‰เค ा เคœเคฌ เค—्เคฐेเคŸ เค•เคฒเค•เคค्เคคा เคนเคค्เคฏाเค“ं เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคจोเค†เค–เคฒी เคฆंเค—ों เค•े เคช्เคฐเคคिเคถोเคง เคฎें เคนिंเคฆू เคญीเคก़ เคฆ्เคตाเคฐा เค•เคˆ เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคชเคฐिเคตाเคฐों เค•ो เคจिเคถाเคจा เคฌเคจाเคฏा เค—เคฏा  เคฏे เคฆंเค—े เคเค• เคธ्เคตเคคःเคธ्เคซूเคฐ्เคค เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคธ्เคตเคฐूเคช เค˜เคŸी เคฅी เค”เคฐ เคœเคฒ्เคฆ เคนी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค‡เคธे เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐ เคถांเคคि เคฌเคนाเคฒ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคฐเคนी। เค›ोเคŸाเคจाเค—เคชुเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค…เคฐाเคœเค•เคคा เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคคเคค्เคชเคฐ เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธเค–्เคค เคช्เคฐเคถाเคธเค• เค•ा เคเค• เค…เคš्เค›ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคชेเคถ เค•िเคฏा เคนाเคฒांเค•ि เค•ुเค› เค‡เคฒाเค•ों เคธे เค›िเคŸเคชुเคŸ เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•ी เค–เคฌเคฐें เค†เคคी เคฐเคนीं เคœो 11 เคจเคตंเคฌเคฐ เคคเค• เคœाเคฐी เคฐเคนीं। 

เคเค• เค“เคฐ เคฌिเคนाเคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆंเค—ों เคธे เคจिเคชเคŸ เคฐเคนा เคฅा เคคो เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคจेเคคृเคค्เคต เคธे เคจिเคฐंเคคเคฐ เคชूเค›เคคाเค› เคนो เคฐเคนी เคฅी। เค–ाเคธเค•เคฐ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी  เคเค•-เคเค• เคชเคฒ เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคธे เค…เคตเค—เคค เคฐเคนเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे। เคฌเคนुเคงा เค‰เคจเค•े เคฌ्เคฏाเคจ เคตเคธ्เคคु-เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคเค• เค…เคฒเค— เค†เคฏाเคฎ เคฆे เคฆेเคคे เคฅे। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•े เคจเคฐเคธंเคนाเคฐ เคธे เคšिंเคคिเคค เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคช्เคฐांเคคीเคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸीเค•เคฐเคฃ เคฎांเค—เคคे เคนुเค เคนिंเคฆू 'เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ' เค•ी เคœांเคš เค•े เคฒिเค เคเค• เคœांเคš เค†เคฏोเค— เค—เค िเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคชेเคถเค•เคถ เค•ी เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เค•ि เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เคฎें เคตिเคถ्เคตाเคธ เคชैเคฆा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคน เคœांเคš เค–ुเคฒे เคฎें เคนो। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคœांเคš เค•เคฎिเคŸी เค•े เค—เค เคจ เค•ा เคชเค•्เคท เคฎें เคจเคนीं เคฅे, เค–ाเคธ เค•เคฐ เคคเคฌ เคœเคฌ เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคชूเคฐी เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เคธे เคฆंเค—े เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคฎें เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคฏाเคธเคฐเคค เคฅी। เค‰เคจเค•ा เคฎाเคจเคจा ​​เคฅा เค•ि เค‡เคธเคธे เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เค•े เคฎเคจोเคฌเคฒ เคชเคฐ เคตिเคชเคฐीเคค เค…เคธเคฐ เคชเคก़ेเค—ा। เค‰เคจเค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคฎें เคœांเคš เค•เคฎिเคŸी เค—เค िเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคเค• เค•เคฎเคœोเคฐ เคซैเคธเคฒा เคฅा เคœो เคฎाเคนौเคฒ เค•ो เค”เคฐ เคญी เค–เคฐाเคฌ เค•เคฐेเค—ा। เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคจे เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธिเคจ्เคนा เค•ो เคฏเคน เคธเคฒाเคน เคฆी เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคฌिเคนाเคฐ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคธे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ो เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคจเคธे เคฎिเคฒเคจा เคšाเคนिเค। เค•िเคจ्เคคु เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธिเคจ्เคนा เค•ो เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธे เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เคฐूเคช เคธे เคฎिเคฒเคจे เคฎें เคธंเค•ोเคš เคฎเคนเคธूเคธ เคนो เคฐเคนा เคฅा। เค…เคคः เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฏเคน เฅ›िเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•े เคœिเคฎ्เคฎे เคธौंเคชी। เคนเคฎेเคถा เค•ी เคคเคฐเคน เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เคจे เค‡เคธ เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคธ เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคฎเคฃ्เคกเคฒ เค•ा เคจेเคคृเคค्เคต เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคธเคนเคฎเคค เคนुเค เคœिเคธे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธे เคฎिเคฒเค•เคฐ เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจी เคฅी। เคœเคจเคตเคฐी 1947 เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฎंเคกเคฒ เคšांเคฆीเคชुเคฐ เคฎें เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธे เคฎिเคฒा เค”เคฐ เคเค• เคœ्เคžाเคชเคจ เคฆेเค•เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคฌिเคนाเคฐ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค”เคฐ เคช्เคฐांเคคीเคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคฆंเค—ों เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•िเค เค—เค เคช्เคฐเคฏाเคธों เคธे เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคฏा। เคธाเคฅ เคนी เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคจे เคฌंเค—ाเคฒ เคช्เคฐीเคฎिเคฏเคฐ เคเคš. เคเคธ. เคธुเคนเคฐाเคตเคฐ्เคฆी เคฆ्เคตाเคฐा 15 เคฆिเคธंเคฌเคฐ 1946 เค•ो เค—ांเคงी เคœी เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เคชเคค्เคฐ เคฎें เคฒเค—ाเค เค†เคฐोเคชों เค•ा เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เคเคตं เคนिเคซाเคœเคค เค•े เคฒिเค เค•िเค เคœा เคฐเคนे เคช्เคฐเคฏाเคธों เคธे เคญी เค—ांเคงीเคœी เค•ो เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคฏा। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•े เคธाเคฎเคจे เคธเคญी เคช्เคฐाเคธंเค—िเค• เค•ाเค—เคœाเคค เคฐเค–े เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคธเคฎเคाเคฏा। เคฌंเค—ाเคฒ เคช्เคฐीเคฎिเคฏเคฐ เค•े เค‡เคธ เค†เคฐोเคช เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•ि เค–्เคตाเคœा เคจเคœीเคฎुเคฆ्เคฆीเคจ (เคฌंเค—ाเคฒ เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท) เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เคชाเคฐ्เคŸी เค•ो 12 เคฆिเคธंเคฌเคฐ เค•ो เคฎुंเค—ेเคฐ เคœिเคฒे เคฎें เคฆो เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅी เคถिเคตिเคฐों เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคจเคนीं เคฅी, เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เค•ि เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เค•े เคจुเคฎाเค‡ंเคฆों เค•ो เคเค• เคธंเคคเคฐी เคจे เค‡เคธเคฒिเค เคฐोเค•ा เคฅा เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅी เคถिเคตिเคฐों เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•े เคฒिเค เค†เคงिเค•ाเคฐिเค• เค…เคจुเคฎเคคि เคชเคค्เคฐ เคจเคนीं เคฅा। เคฎुंเค—ेเคฐ เค•े เคœिเคฒा เคฎเคœिเคธ्เคŸ्เคฐेเคŸ เค–ाเคจ เคฌเคนाเคฆुเคฐ เค‰เคฎเคฐ เคจे เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•ी เคธुเคฐเค•्เคทा เค•े เคฎเคฆ्เคฆेเคจเคœเคฐ เค•िเคธी เค•ो เคญी เคฌिเคจा เคช्เคฐเคตेเคถ-เคชเคค्เคฐ เค‡เคจ เคถिเคตिเคฐों เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เคชเคฐ เคฐोเค• เคฒเค—ा เคฐเค–ा เคฅा เคคाเค•ि เค…เคฐाเคœเค• เคคเคค्เคต เคฏเคนाँ เค˜ुเคธเค•เคฐ เคฆंเค—ा เคจ เคซैเคฒा เคฆें। เค•े.เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•ो เคธूเคšिเคค เค•िเคฏा เค•ि เค–्เคตाเคœा เคจเคœीเคฎुเคฆ्เคฆीเคจ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เคธे เคชเคนเคฒे เคฎเคฒिเค• เคซिเคฐोเคœ เค–ाเคจ เคจूเคจ (เคฏूเคจिเคฏเคจिเคธ्เคŸ เคชाเคฐ्เคŸी เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคœो เคฌाเคฆ เคฎें เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนो เค—เค เคฅे เคœिเคธ เคตเคœเคน เคธे เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เคชंเคœाเคฌ เคฎें เคฌเคนुเคฎเคค เคนाเคธिเคฒ เค•เคฐ เคชाเคฏी เคฅी। เคฌाเคฆ เคฎें เคฏे เคญाเคฐเคค เคฎें เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ เค•े เคนाเคˆ เค•เคฎिเคถ्เคจเคฐ เคญी เคฐเคนे), เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคชाเคธ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคฅा, เค•ो เคฐोเค•ा เคจเคนीं เค—เคฏा เคฅा เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคจ เคถिเคตिเคฐों เค•ा เคฆौเคฐा เค•िเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐांเคค เคฎें เค•เคนीं เคญी เคเคธा เค•ोเคˆ เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคจเคนीं เคนै।  

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคจे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ो เคฏเคน เคญी เคธूเคšिเคค เค•िเคฏा เค•ि เคฒเค—เคญเค— เคธเคญी เคธเคฐเค•ाเคฐी เคถिเคตिเคฐों เค•ा เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคธ्เคตเคฏंเคธेเคตเค•ों เค•े เคœिเคฎ्เคฎे เคฅा เคœिเคจเค•ी เคจिเคฏुเค•्เคคि เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เคฆ्เคตाเคฐा เค•ी เค—เคฏी เคฅी। เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เคฎें เคธुเคฐเค•्เคทा เค•ी เคญाเคตเคจा เค•ो เคฌเคฒ เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคถिเคตिเคฐों เคฎें เคธเคถเคธ्เคค्เคฐ เค—ाเคฐ्เคก เคคैเคจाเคค เค•िเค เค—เค เคฅे เค”เคฐ เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•ी เค†เคตाเคœाเคนी เคฎुเค•्เคค เคฅी। เค•เคฅिเคค เค…เคชเคฐाเคงिเคฏों เค•ी เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐी เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฎंเคกเคฒ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•ो เคธूเคšिเคค เค•िเคฏा เค•ि เค…เค•ेเคฒे เคชเคŸเคจा เฅ›िเคฒे เคฎें เคฒเค—เคญเค— 1600 เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐिเคฏाँ เคนुเคˆं เคฅी।  

เคชीเคก़िเคคों เค•े เค‡เคฒाเคœ เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•ो เคฌเคคाเคฏा เค•ि เค…เคธ्เคชเคคाเคฒ เคฎें เคญเคฐ्เคคी เค•ुเคฒ 1550 เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เคฎें เคธे (เคœिเคจเคฎें เคธे 650 เค—ंเคญीเคฐ เคฎाเคฎเคฒे เคฅे) เค•ेเคตเคฒ 30 เคฎौเคคें เคนुเคˆं เค”เคฐ เคชเคŸเคจा เคœेเคจเคฐเคฒ เค…เคธ्เคชเคคाเคฒ เคฎें เคธเคซเคฒ เค‡เคฒाเคœ เค•ा เคช्เคฐเคคिเคถเคค 96% เคฅा। เคญोเคœเคจ เค•ी เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เคœो เคญी เคถिเค•ाเคฏเคคें เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเคˆं เค‰เคธ เคชเคฐ เคคเคค्เค•ाเคฒ เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเค เค—เค เคฅे। เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅी เคถिเคตिเคฐों เค•े เคฒिเค เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคญोเคœเคจ เคฎें เคšाเคตเคฒเคฆाเคฒ เค”เคฐ เคเค• เคธเคฌ्เคœी เคนोเคคी เคนै। เคธเคญी เคธเคฐเค•ाเคฐी เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅी เคถिเคตिเคฐों เคฎें เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคจเคฎเค•, เคธเคฐเคธों เค•ा เคคेเคฒ, เคฎिเคŸ्เคŸी เค•ा เคคेเคฒ, เคˆंเคงเคจ เค†เคฆि เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เค•เคฐाเคฏा เค—เคฏा। เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค—ांเคตों เคฎें เคฐु. 44,000/- เค•ी เคฆเคตाเคं เคจिःเคถुเคฒ्เค• เค†เคชूเคฐ्เคคि เค•ी เค—เคˆ। เคฎเคฒ्เคŸीเคตिเคŸाเคฎिเคจ เค•ी เค—ोเคฒिเคฏां 60,000 เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค”เคฐ เคฆो เคธेเคฐ เค•ी เคฆเคฐ เคธे เคฐाเคถเคจ เค”เคฐ เคฆเคธ เค›เคŸाเค• เค…เคจाเคœ เคเคตं เคฆाเคฒ เค”เคฐ เคธเคฌ्เคœी เคช्เคฐเคคि เคธเคช्เคคाเคน เคฎुเคซ्เคค เคฆी เค—เคฏी। เค‡เคจ เค—ांเคตों เคฎें เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคฌीเคš 60,000 เค•ंเคฌเคฒ, 18,902 เคงोเคคी เค”เคฐ เคธाเคก़ी, 7534 เค•ुเคฐ्เคคा, 20,000 เคชเคœाเคฎा เคญी เคฎुเคซ्เคค เคฌांเคŸी เค—เคฏीเค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ो เคถเคฐเคฃाเคฐ्เคฅी เคถिเคตिเคฐों เค•े เค•ैเคฆिเคฏों เค•ो เคฆी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคธเคนाเคฏเคคा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคฌเคคा เค•เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค†เคถ्เคตเคธ्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เค•ि เคเค• เคจिเคฐ्เคตाเคšिเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค…เคชเคจी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐिเคฏों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคœเค— เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•ी เคธेเคตा เค•े เคช्เคฐเคคि เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคง เคนै- เค”เคฐ เคเคธा เคตो เคฌिเคจा เค•िเคธी เคญेเคฆ-เคญाเคต เค•े เค•เคฐ เคฐเคนी เคนै- เค‰เคธเค•े เคฒिเค เค‰เคธเค•े เคจाเค—เคฐिเค• เค•ा เคœाเคคि, เคชंเคฅ, เคฒिंเค— เคฏा เคงเคฐ्เคฎ เคฎें เค•ोเคˆ เคซเคฐ्เค• เคจเคนीं เคนै।  

เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा, เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ो เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคชเคฐेเคถाเคจी เค•ी เคชुเคจเคฐाเคตृเคค्เคคि เคจ เคนो เค”เคฐ เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•े เคฎเคจ เคฎें เคฌैเค े เคธंเคญाเคตिเคค เคญเคฏ เค•ो เค•เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเค เค—เค เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เค…เคตเค—เคค เค•เคฐाเคฏा। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เค•ा เคฎเคจ्เคคเคต्เคฏ เคฅा เค•ि เค‡เคธ เคญเคฏ เค•ा เคนी เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนै เค•ि เคฏे เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคซिเคฐเค•ाเคชเคฐเคธเคคों เค•े เค•ुเคŸिเคฒ เคฎंเคธूเคฌों เค•े เคถिเค•ाเคฐ เคนो เค—เค। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เค—ांเคงीเคœी เค•ो เคฌเคคाเคฏा เค•ि เคธเคฐเค•ाเคฐी เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคชिเค›เคฒे เค•ुเค› เคฆिเคจों เคฎें เคฎुเคธ्เคฒिเคฎों เค•े เคชเคฒाเคฏเคจ เคฎें เค•ाเคซी เค•เคฎी เค†เคˆ เคนै เค”เคฐ เค•ुเค› เคฒोเค— เคคो เคฌंเค—ाเคฒ เคธे เคตाเคชเคธ เคญी เคฒौเคŸ เค†เค เคนैं। เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•ी เคธुเคฐเค•्เคทा เค•े เคฒिเค เคธुเคฐเค•्เคทा เค‰เคชाเคฏ, เคœैเคธे เคจเค เคชुเคฒिเคธ เคฅाเคจों เค”เคฐ เคšौเค•िเคฏों เค•ा เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸเคจ เค”เคฐ เคชเคŸเคจा เคœिเคฒे เค•े เคนिเคฒ्เคธा เคฎें เคเค• เคจเค เค‰เคช-เคฎंเคกเคฒ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค”เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคธเคก़เค• เคธंเคšाเคฐ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•ुเค› เคเคธे เคฎुเคฆ्เคฆे เคฅे เคœिเคจ เคชเคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคธเค•्เคฐिเคฏ เคฐूเคช เคธे เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคฅा। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ो เคธूเคšिเคค เค•िเคฏा เค•ि เคธैเคจ्เคฏ เค—เคถ्เคค เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคœाเคฐी เคฅी เค”เคฐ เคธเคถเคธ्เคค्เคฐ เคธुเคฐเค•्เคทाเค•เคฐ्เคฎी เคฐाเคนเคค เค•เคฐ्เคฎिเคฏों เค•े เคธाเคฅ เคชूเคฐ्เคฃ เคธाเคฎंเคœเคธ्เคฏ เคฌเคจाเค เคฐเค–เคคे เคนैं। เคธเคญी เคฐाเคนเคค เคธंเค—เค เคจों เค•ो เคชเคฐिเคตเคนเคจ เค”เคฐ เคชेเคŸ्เคฐोเคฒ เคฎुเคซ्เคค เคฎुเคนैเคฏा เค•เคฐाเคฏा เค—เคฏा। เคฎुเคธ्เคฒिเคฎ เคฒीเค— เค•ो 3553 เค—ैเคฒเคจ เคชेเคŸ्เคฐोเคฒ เค†เคฌंเคŸिเคค เค•ी เค—เคฏी เคœो เค•िเคธी เคญी เค…เคจ्เคฏ เคธंเค—เค เคจ เค•ो เค†เคฌंเคŸिเคค เค—ैเคฒเคจेเคœ เคธे เค…เคงिเค• เคนै।  

เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•े เค‡เคธ เคตिเคธ्เคคृเคค เค†เค–्เคฏाเคจ เคธे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ोเคˆ เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคจเคนीं เคนुเค। เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•ी เคธเคฐाเคนเคจा เคคो เคฆूเคฐ เค‡เคธे เคจเฅ›เคฐเค…ंเคฆाเฅ› เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคนुเค เคฆंเค—ों เค•ी เคจिเคท्เคชเค•्เคท เคœांเคš เค•े เคฒिเค เคœांเคš เคธเคฎिเคคि เค•े เค—เค เคจ เค•ी เค…เคชเคจी เคฎांเค— เคชเคฐ เค…เฅœे เคฐเคนे। เคเคธे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคœเคฌ เคช्เคฐांเคคीเคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเฅœे เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคฐाเคนเคค เค”เคฐ เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคฅा, เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ी เคœांเคš เค•เคฎिเคŸी เค•ी เคฎांเค— เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เค…เค–ंเคกเคคा เคชเคฐ เคธเคตाเคฒ เค‰เค ाเคจे เค•े เคธเคฎाเคจ เคฅा เค”เคฐ เคเค• เคจिเคฐ्เคตाเคšिเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคตिเคถ्เคตเคธเคจीเคฏเคคा เคชเคฐ เคเค• เคฌเฅœा เคช्เคฐเคถ्เคจเคšिเคน्เคจ เคฒเค—ाเคจे เคœैเคธा เคฅा। เคคเคฅाเคชि 25 เคฎाเคฐ्เคš 1947 เค•ो เคถ्เคฐीเค•ृเคท्เคฃ เคธिเคจ्เคนा เค•ो เคฒिเค–े เคเค• เคชเคค्เคฐ เคฎें เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคจे เค‰เคจ्เคนें เคชुเคจः เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธे เคฎिเคฒเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคธ्เคฅिเคคि เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เค•िเคฏा। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•ा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฆेเค– เคšुเค•े เคฅे। เค…เคคः เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค•ो เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–เค•เคฐ เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•िเคฏा เค•ि เค‡เคจ เคฎुเคฆ्เคฆों เคชเคฐ เค‰เคจเค•ी เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•े เคธाเคฅ เคšเคฐ्เคšा เคนो เคšुเค•ी เคนै เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคธे เคจिเคตेเคฆเคจ เค•िเคฏा เคนै เค•ि เคตे เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคฎिเคฒเค•เคฐ เคœांเคš เค•เคฎिเคŸी เค•े เค—เค เคจ เคชเคฐ เคชुเคจเคฐ्เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคจुเคฐोเคง เค•เคฐें। เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคฆ्เคตाเคฐा เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค•ो 1 เค…เคช्เคฐैเคฒ 1947 เค•ो เคฒिเค–े เค‡เคธ เคชเคค्เคฐ เคธे เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคฆंเค—ों เคชเคฐ เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคฌेเคนเคคเคฐ เคขंเค— เคธे เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒेเค—ी:

'เคฎैंเคจे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•े เคธाเคฅ เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคฌिंเคฆुเค“ं เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•ी-

1.      เคœांเคš เค†เคฏोเค— เค•े เคตिเคšाเคฐाเคฐ्เคฅ เคตिเคทเคฏ เคฌिเคจ्เคฆुเค“ं เค•े เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฌाเคชू เคšाเคนเคคे เคนैं เค•ि เคœांเคš เคœเคจเคคा เค•े เคฒिเค เค–ुเคฒी เคนो। เคนเคฎें เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เค…เค—เคฐ เคœांเคš เค–ुเคฒी เคคो เค‡เคธเคธे เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เค•เคก़เคตाเคนเคŸ เคฌเคข़ेเค—ी।  

2.      เคนเคฎाเคฐी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคจीเคคि เคฏเคน เคนै เค•ि เคนเคฎ เค‰เคจ เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•ो เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เค”เคฐ เคชुเคจเคฐ्เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•े เคฒिเค เค…เคจुเคฆाเคจ เคฆेเคคे เคนैं เคœिเคธ เคฐाเคถि เคธे เคตे เค‰เคธी เค—ांเคต  เคฎें เค…เคฅเคตा เค•िเคธी เค…เคจ्เคฏ เค—ांเคต เคฎें เค…เคชเคจे เคฒिเค เค˜เคฐ เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคนोเคคे เคนैं। เคฌाเคชू เคšाเคนเคคे เคนैं เค•ि เค•ोเคˆ เคญी เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคœเคฎीเคจ เค•ो เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เค…เคงिเค—्เคฐเคนिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคชेเคถเค•เคถ เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै เคœो เค•ि เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคธंเคชเคค्เคคि เคฌเคจ เคœाเคเค—ी เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค‰เคจเค•ी เค•ीเคฎเคค เคฎिเคฒ เคœाเคเค—ी เค”เคฐ เคซिเคฐ เคตเคน เค…เคชเคจी เคชเคธंเคฆ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•เคนीं เค”เคฐ เคฌเคธเคจे เค•े เคฒिเค เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคนोंเค—े। เค‡เคธ เคซॉเคฐ्เคฎूเคฒे เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฎें เคนเคฎाเคฐी เค•เค िเคจाเคˆ เคฏเคน เคนै เค•ि เค‡เคธเคธे เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•ो เคนเคฎाเคฐे เคฆ्เคตाเคฐा เคฆी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคฐाเคถि เคชเคฐ เค…เคธंเคคोเคท เคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒेเค—ा เค”เคฐ เค‡เคธเคธे เค…ंเคคเคคः เค•ुเค› เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เคฌเคนुเคฒ เค—ाँเคต เคฌเคธ เคœाเคंเค—ें เคœिเคจเค•े เคฒिเค เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เคนैं เค•िเคจ्เคคु เคœो เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคธौเคนाเคฐ्เคฆ เค•े เคฒिเค เคธเคนी เคจเคนीं เคนै  เคฌाเคชू เคฌเคนुเคค เคœिเคฆ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคนเคฎें เค‡เคธ เคธूเคค्เคฐ เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค।

3.      เคนเคฎ เคชुเคฒिเคธ เคตिเคฆ्เคฐोเคนिเคฏों เค”เคฐ เค‰เคจ เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฆเคฒों เคธे เคธเค–्เคคी เคธे เคจिเคชเคŸเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं เคœिเคจ เคชเคฐ เคนเคฎें เคธंเคฆेเคน เคนै เค•ि เคฏเคน เคธเคฎเคธ्เคฏा เคชैเคฆा เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฆเคฒों เคฎें เคธे เคเค• เคธเคฎाเคœเคตाเคฆी เคชाเคฐ्เคŸी เคนै। เคฌाเคชू เค•ी เคธเคฒाเคน เคนै เค•ि เคนเคฎ เคœเคฏเคช्เคฐเค•ाเคถ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे  เค•िเคจ्เคคु เคนเคฎें เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เค…เค—เคฐ เคนเคฎ เคถ्เคฐी เคœเคฏเคช्เคฐเค•ाเคถ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•े เคธाเคฅ เคฌाเคคเคšीเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เคคो เคนเคฎ เคชुเคฒिเคธ เค•े เคธाเคฅ เคธเค–्เคคी เคธे เคชेเคถ เคจเคนीं เค† เคธเค•เคคे เค”เคฐ เคจ เคนी เค‰เคจเค•े เคฌीเคš เค…เคจुเคถाเคธเคจ เคฌเคจाเค เคฐเค– เคธเค•เคคे เคนैं। 

4.      เคฌाเคชू เคจे เคกॉเค•्เคŸเคฐ เคธैเคฏเคฆ เคฎเคนเคฎूเคฆ เค•ी เค‡เคธ เคถिเค•ाเคฏเคค เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เค•ि เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เค•ा เคœिเคฎ्เคฎा เค‰เคจ्เคนें เคจเคนीं เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เคนเคฎाเคฐा เคฎเคค เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคฏเคน เค•ाเคฎ เค‰เคจ्เคนें เคธौंเคชा เคœाเคคा เคนै เคคो เค‡เคธเค•े เค…เคตांเค›เคจीเคฏ เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนोंเค—े। เค…เคญी เคตे เคœिเคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคญाเคฐी เคนै เคตเคน เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคฐूเคช เคธे เคญाเคฐी เคนै। เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•ा เคฎเคค เคนै เค•ि เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เค•ी เคฏเคน เฅ›िเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคฎाเคจเคจीเคฏ เค…เคฌ्เคฆुเคฒ เค•เคฏ्เคฏूเคฎ เค…ंเคธाเคฐी เค•ो เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค।   

5.      เคฎैंเคจे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคธे เค•เคนा เค•ि เคฌाเคชू เค•ांเค—्เคฐेเคธिเคฏों เค”เคฐ เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เค•े เค–िเคฒाเคซ เคนเคฐ เคคเคฐเคน เค•ी เคถिเค•ाเคฏเคคें เคธुเคจเคคे เคนैं เคœिเคธเคธे เคฏे เค•เคฎเคœोเคฐ เคนोเคคे เคนैं। เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฐूเคช เคฎें, เคฎैंเคจे เคฌाเคชू เค•ो เค…เคชเคจी เคถिเค•ाเคฏเคค เค•ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐांเคคीเคฏ เค•ाเคฐ्เคฏเค•ाเคฐी เคธेเคตा เค•े เคธเคšिเคตเคกिเคช्เคŸी เคฎเคœिเคธ्เคŸ्เคฐेเคŸ เคชเคŸเคจाเคฏเค• เค•े เคฎाเคฎเคฒे เค•ा เคนเคตाเคฒा เคฆिเคฏा  เคธूเคฌे เคฎें เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค…เคซเคตाเคนें เคนैं เค•ि เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เคฎें เคซेเคฐเคฌเคฆเคฒ เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा เค”เคฐ เค•ाเคจूเคจ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคกॉ. เคธैเคฏเคฆ เคฎเคนเคฎूเคฆ เค•ो เคธौंเคชी เคœाเคเค—ी  เคฌाเคชू เคจे เคนเคฎें เคฌเคคाเคฏा เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‰เคจเคธे เคฎिเคฒเคจे เคตाเคฒों เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เคฎंเคค्เคฐाเคฒเคฏ เคฎें เค•ोเคˆ เคฌเคฆเคฒाเคต เค•เคฐเคจा เค‰เคจเค•े เคฒिเค เคจเคนीं เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคคเคฅ्เคฏ เค•ि เคตे เคถिเค•ाเคฏเคคें เคธुเคจเคคे เคนैं, เคเค• เค…เคฒเค— เคธंเคฆेเคถ เคช्เคฐेเคทिเคค เค•เคฐเคคा เคนै।        

เคฏเคน เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เค•ि 'เคคเคฅ्เคฏ เคฏเคน เคนै เค•ि เคตเคน (เคฌाเคชू) เคถिเค•ाเคฏเคคें เคธुเคจเคคे เคนैं, เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เค—เคฒเคค เคธंเคฆेเคถ เคœाเคคे เคนैं ', เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ा เคธाเคฐ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคा เคนै เคœเคฌ เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคจिเคฐ्เคฃเคฏों เคฎें เคฌाเคชू เค•े เคฆिเคจ-เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เค•े เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เคธे เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคคंเคค्เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนो เคฐเคนे เคฅे। เค‡เคธ เค…เคจाเคตเคถ्เคฏเค• เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เคจे เคฆंเค—ा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•े เค•ाเคฐ्เคฏ เค•ो เค•เค िเคจ เคฌเคจा เคฆिเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ा เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคธเคนाเคฏ เค•ो เคจाเคชเคธंเคฆ เคฅा เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌिเคจा เค•िเคธी เคฒाเค—เคฒเคชेเคŸ เค•े เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•े เคธाเคฎเคจे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เคฐเค–ी เค”เคฐ เคกॉ เคฐाเคœेंเคฆ्เคฐ เคช्เคฐเคธाเคฆ เค•ो เคชเคค्เคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เค‡เคค्เคคिเคฒा เคฆे เคฆी เคคाเค•ि เคตे เคฌाเคชू เค•ो เค‰เคชाเคฏुเค•्เคค เคฐूเคช เคธे เคธเคฎเคा เคฆें। เคฏเคน เค•เค ोเคฐเคคा เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค•े เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•ी เคเค• เค•ी เคตिเคถिเคท्เคŸเคคा เคฅी। เคตे เคฆंเค—ों เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•े เคธเคญी เคถเคฐाเคฐเคคी เคคเคค्เคตों เค•ो เคธเค–्เคคी เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคฅोเคšिเคค เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒेเคจे เคธे เคชीเค›े เคจเคนीं เคนเคŸเคคे เคฅे। เคธเคฎाเคœ เคฎें เคถांเคคि เค”เคฐ เคธเคฆ्เคญाเคต เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคน เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคฅा เค•ि เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคฎเคถीเคจเคฐी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ, เคจिเคท्เคชเค•्เคท เค”เคฐ เคชाเคฐเคฆเคฐ्เคถी เคฐूเคช เคธे เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนो เค”เคฐ เคฏเคน เคคเคญी เคธंเคญเคต เคฅा เคœเคฌ เคช्เคฐเคถाเคธเคจिเค• เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค•เค ोเคฐเคคा เคธे เคฒिเค เคœाเคँ। เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เค•िเคธी เคญी เคฐूเคช เค…เคฅเคตा เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคคुเคท्เคŸीเค•เคฐเคฃ เค•े เคธเค–्เคค เค–िเคฒाเคซ เคฅे เคœो เคธเคค्เคคเคฐ เค•े เคฆเคถเค• เค•े เค…ंเคค เคฎें เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคถाเคธเคจ เค•ी เคเค• เค†เคตเคฐ्เคคी เคตिเคถेเคทเคคा เคฌเคจ เค—เคˆ เคฅी। 

เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฌाเคฆ , เคฌिเคนाเคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฎें เคฐाเคœเคธ्เคต เคฎंเคค्เคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจเคธเคญा เคฎें เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เคตिเคงेเคฏเค• เคชेเคถ เค•िเคฏा। เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคจे เค‡เคธ เคตिเคงेเคฏเค• เค•ा เคชुเคฐเคœोเคฐ เคตिเคฐोเคง เค•िเคฏा। เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เคตिเคงेเคฏเค• เคชाเคฐिเคค เคจ เคนो เค‡เคธเค•े เคฒिเค เค‡เคจ เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคจे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคชाเคฏों เค•ा เคธเคนाเคฐा เคฒिเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคจेเคคाเค“ं เค•ा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคญी เคฎांเค—ा। เค‰เคจเค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•ो เคคเคฌ เคฌเคฒ เคฎिเคฒा เคœเคฌ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคจे เคชเคŸเคจा เคฎें เคเค• เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เคธเคญा เคฎें เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•े เคฌीเคš เคฌเคข़เคคी เค…เคฐाเคœเค•เคคा เคชเคฐ เคšिंเคคा เคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนा เค•ि เคเคธी เค…เคฐाเคœเค•เคคा เค†เคชเคฐाเคงिเค• เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•ो เคฌเคฐ्เคฌाเคฆ เค•เคฐेเค—ी!' (เคธเคฐ्เคšเคฒाเค‡เคŸ, 19 เค…เคช्เคฐैเคฒ 1947 เคเคตं เคฆ เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคจेเคถเคจ)

เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคฆ्เคตाเคฐा เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•ी เค‡เคธ เคชैเคฐเคตी เคธे เคช्เคฐเค–्เคฏाเคค เค•िเคธाเคจ เคจेเคคा เคฐाเคฎ เคจเคจ्เคฆเคจ เคฎिเคถ्เคฐा เคฌिเคซเคฐ เคชเฅœे। เค—ांเคงीเคœी เค•ो เคฒिเค–े เคเค• เคชเคค्เคฐ เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ा- เคฎैंเคจे เค†เคœ เค•े เคฆ เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคจेเคถเคจ เคธเคฎाเคšाเคฐ เคชเคค्เคฐ เคฎें เค†เคชเค•ा เคตเค•्เคคเคต्เคฏ เคชเฅा। เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เค†เคชเค•े เคตเค•्เคคเคต्เคฏ เค•ा เคฌेเคœा เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•िเคธाเคจ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ो เค•ुเคšเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค†เคชเคจे เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•े เค–िเคฒाเคซ เค•िเคธाเคจ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เค›िเคŸเคชुเคŸ เคนिंเคธा เคชเคฐ เคšिंเคคा เคœเคคाเคˆ เคนै เค•िเคจ्เคคु เค•्เคฏा เค†เคชเค•ो เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เค‡เคฒ्เคฎ เคนै เค•ि เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค…เคชเคจी เคนैเคธिเคฏเคค เค”เคฐ เคฐเคธूเค– เค•ा เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฌेเคœा เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•िเคธाเคจों เค•ो เค‰เคจเค•ी เฅ›เคฎीเคจ เคธे เคฌेเคฆเค–เคฒ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคฐเคคे เคนैं? เคฎैं เค‡เคธ เคชเคค्เคฐ เค•े เคธाเคฅ เค‰เคจ เคคเคฎाเคฎ เค˜เคŸเคจाเค“ं เคฎें เคฎाเคฐे เค—เค เค•िเคธाเคจों เค•े เคจाเคฎ เค”เคฐ เค‰เคจ เคชเคฐ เค•िเค เค—เค เคœुเคฒ्เคฎों เค•ी เคซेเคนเคฐिเคธ्เคค เคธंเคฒเค—्เคจ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนूँ เคœिเคธเคธे เค†เคชเค•ो เคœเคฎींเคฆाเคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เค•ी เคœा เคฐเคนी เฅ›ुเคฒ्เคฎों เค•ा เค‡เคฒ्เคฎ เคนो เคœाเคฏे। เคฎैं เคธाเคฅ เคนी เคเค• เคฎेเคœिเคธ्เคŸ्เคฐेเคŸ เคฐिเคชोเคฐ्เคŸ เคญी เคธंเคฒเค—्เคจ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนूँ เคœिเคธเคฎें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เคธ्เคชเคท्เคŸ เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคนै เค•ि เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฌเคฐเคนिเคฏा เค•े เคœเคฎींเคฆाเคฐ (เคฌाเคฌू เคฌैเคœเคจाเคฅ เคธिंเคน)  เค•िเคธाเคจों เคชเคฐ เคœुเคฒ्เคฎ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เค‡เคธ เคฎेเคœिเคธ्เคŸ्เคฐेเคŸ เคจे เค‡เคจเค•ी เคคूเคฒเคจा เคนिเคŸเคฒเคฐ เคธे เค•ी เคนै। เคนเคฎें เค•ुเคšเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เคนिเคŸเคฒเคฐ เคธ्เคŸाเค‡เคฒ เคชเคฐ เคคैเคฏाเคฐिเคฏां เคšเคฒ เคฐเคนी เคนैं। เคฏเคฆि เคนเคฎ เค•िเคธाเคจों เค•े เคŠเคชเคฐ เคนो เคฐเคนे เคœुเคฒ्เคฎों เค•े เค•ा เคตिเคฐोเคง เคจเคนीं เค•เคฐเคคे เคนैं เคคो เค•ाँเค—्เคฐेเคธ เค”เคฐ เค†เคชเค•े เคชंเคฅ เค•ो เคฎाเคจเคจे เคตाเคฒों เค•ो เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคฌเคšा เคธเค•เคคा เคนै। 

เค…เคธ्เคชเคท्เคŸเคคा เค•ो เคเค• เคตिเคงा เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค—ांเคงीเคœी เค‡เคธ เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคฌाเคฆ เคคुเคฐंเคค เคชीเค›े เคนเคŸ เค—เค เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐे เคนी เคฆिเคจ เคช्เคฐाเคฐ्เคฅเคจा เคธเคญा เค•े เคฌाเคฆ เคœเคฎींเคฆाเคฐी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฌोเคฒเคคे เคนुเค เคฏเคน เค˜ोเคทเคฃा เค•เคฐ เคกाเคฒी เค•ि เคฏเคน เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฌिเคจा เค•िเคธी เคถเคฐ्เคค เคœाเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เคนै' (เคฆ เคธเคฐ्เคšเคฒाเค‡เคŸเค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•ाเคจूเคจ เคชाเคฐिเคค เคนुเค† เค”เคฐ เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•ाเคจूเคจ เคจे เคกेเฅ เคธौ เคธाเคฒ เคชुเคฐाเคจी เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคตिเคฐाเคธเคค เค•े เคเค• เค…เคง्เคฏाเคฏ เค•ो เคธเคฎाเคช्เคค เค•िเคฏा เคœिเคธे 1793 เคฎें เคฒॉเคฐ्เคก เค•ोเคฐ्เคจเคตाเคฒिเคธ เคฆ्เคตाเคฐा เคถुเคฐू เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा।  เคนाเคฒांเค•ि เคคเคฌ เคคเค• เค—ांเคงीเคœी เค‡เคธे เคฆेเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคœीเคตिเคค เคจเคนीं เคฐเคนे เคฅे। 30 เคœเคจเคตเคฐी 1948 เค•ो เค‰เคจเค•ी เคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฆी เค—เคฏी।

เค—ांเคงीเคœी เคเคตं เค•ृเคท्เคฃ เคฌเคฒ्เคฒเคญ เคฌाเคฌू เคฎें เคชเคนเคฒे เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เคฆंเค—े เค”เคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค‰เคจ्เคฎूเคฒเคจ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เค•ुเค› เค–ींเคšเคคाเคจ เค…เคตเคถ्เคฏ เคนुเคˆ เค•िเคจ्เคคु เค‡เคธเค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคฏเคน เคนเคฐเค—िเฅ› เคจเคนीं เคฒเค—ाเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค‡เคจ เคฆोเคจों เค•े เคฌीเคš เค•ोเคˆ เคฎเคคเคญेเคฆ เคฅा। เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เค•ी เคฌเคนเคธों เคฎें เคเคธे เค•เคˆ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆเคฐ्เคœ เคนैं เคœเคฌ เค•े. เคฌी. เคธเคนाเคฏ เคจे เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคฎुเค–्เคฏเคฎंเคค्เคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฌाเคชू เค•ो เคธंเคฆเคฐ्เคญिเคค เค•िเคฏा, เคœिเคจ्เคนें เคตे เค•เคฒ्เคฏाเคฃเค•ाเคฐी เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฌเคธे เคฌเฅœे เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเค• เคถเค•्เคคि เคฎाเคจเคคे เคฅे। 11 เคซเคฐเคตเคฐी 1965 เค•ो เคฐाเคœ्เคฏเคชाเคฒ เค•े เค…เคญिเคญाเคทเคฃ เคชเคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เค‰เคจเค•ा เคตเค•्เคคเคต्เคฏ เค‰เคจเค•े เค”เคฐ เค—ांเคงीเคœी เค•े เคฌीเคš เค•े เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เค•ा เคธाเคฐांเคถ เคนै- เคฎैं เค…เคชเคจी เคชเคตिเคค्เคฐเคคा เค•ा เคฆाเคตा เคจเคนीं เค•เคฐเคคा เคนूँ เคšूंเค•ि เคฎैं เคเค• เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคนूँ। เคฒेเค•िเคจ เค‡เคคเคจा เคœเคฐूเคฐ เค•เคน เคธเค•เคคा เคนूँ เค•ि เคฎैं เค—ांเคงीเคœी เค•े เคฌเคคाเค เคนुเค เคฐाเคธ्เคคे เคชเคฐ เคšเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคा เคนूँ। เค‰เคจเคธे เคนเคฎเคฒोเค—ों เคจे เคเค• เคฌाเคค เคธीเค–िเค เคนै เคœो เคฏเคน เค•ि เค‰เคชเคฆेเคถ เค•เคฎ เคฆो เค”เคฐ เคœो เค‰เคชเคฆेเคถ เคฆो เค‰เคธเค•ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค…เคชเคจे เคธे เคชेเคถ เค•เคฐो। เคฏเคนी เคฎैं เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคा เคนूँ। เคฎैं เคฏเคน เคจเคนीं เค•เคนเคคा เค•ि เคฎेเคฐी เคตเคœเคน เคธे เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เค•्เคฐांเคคि เคนो เคœाเคเค—ी เค”เคฐ เค•ोเคˆ เค•เคฎी เคจเคนीं เคฐเคนेเค—ी เค”เคฐ เคฎेเคฐी เคตเคœเคน เคธे เคฌिเคนाเคฐ เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจ เค•े เคจเค•्เคถे เคชเคฐ เค† เคœाเคเค—ा เคฒेเค•िเคจ เคฎेเคฐे เคนเคŸ เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคน เคญी เคจเคนीं เค•เคนा เคœाเคเค—ा เค•ि เคฎैंเคจे เคนिเคฎ्เคฎเคค เคจเคนीं เค•ी, เคฌिเคนाเคฐ เค•ी เค‰เคจ्เคจเคคि เคจเคนीं เคนुเคˆ

(เคธ्เคฐोเคค: (i) เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค…เคญिเคฒेเค–ाเค—ाเคฐ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी (ii) เคธเคนเคœाเคจंเคฆ เคชेเคชเคฐ्เคธ, เคเคจเคเคฎเคเคฎเคเคฒ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी (iii) เคฌिเคนाเคฐ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी)